નવી દિલ્હી: રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન ગુરુવારે (4 ડિસેમ્બર) ભારત આવી રહ્યા છે. આ મુલાકાત અત્યંત મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે, કારણ કે યુક્રેનિયન યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યા પછી આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિબંધો વચ્ચે આ તેમની ભારતની પહેલી મુલાકાત છે. તેમની બે દિવસીય મુલાકાત દરમિયાન, પુતિન 23મા વાર્ષિક ભારત-રશિયા સમિટમાં ભાગ લેશે.
રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ મહેલ ક્રેમલિન દ્વારા જારી કરાયેલા એક નિવેદનમાં, પુતિનની ભારત મુલાકાતની જાહેરાત કરવામાં આવી છે, જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રાષ્ટ્રપતિની ભારત મુલાકાત “વિશેષાધિકાર વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી” માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
આ મુલાકાત પહેલા, રશિયાએ ભારત સાથે સહયોગ મજબૂત કરવા તરફ એક મોટું પગલું ભર્યું. રશિયન સંસદ (ડુમા) એ ભારત સાથે એક મહત્વપૂર્ણ સંરક્ષણ સહયોગ કરાર, રેસિપ્રોકલ એક્સચેન્જ ઓફ લોજિસ્ટિક્સ સપોર્ટ (RELOS)ને મંજૂરી આપી. આ કરાર બંને દેશો, ખાસ કરીને ભારત માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
આ કરાર સંકેત આપે છે કે રાષ્ટ્રપતિ પુતિન ભારત સાથે સંબંધોને ગાઢ બનાવવા માટે સંપૂર્ણપણે તૈયાર છે.
પુતિનની ભારત મુલાકાત કેમ મહત્વપૂર્ણ છે?
2022માં યુક્રેન સાથે યુદ્ધ શરૂ થયા પછી રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન પહેલી વાર ભારતની મુલાકાતે આવી રહ્યા છે. યુક્રેન સાથેના યુદ્ધને લઈને અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશોએ રશિયા પર વ્યાપક પ્રતિબંધો લાદ્યા છે. રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના ફરીથી ચૂંટાયા પછી પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ ગઈ છે. ટ્રમ્પે રશિયા સાથે વેપાર કરતા દેશો (ભારત અને ચીન)ને પણ નિશાન બનાવ્યા છે.
રશિયન ક્રૂડ ઓઇલની ખરીદીથી નારાજ, ટ્રમ્પે ભારત પર વધારાનો 25% ટેરિફ લાદ્યો છે, જેનાથી ભારત પર કુલ ટેરિફ 50% થઈ ગયો છે. ટ્રમ્પ ભારત પર રશિયા સાથે સંરક્ષણ સહયોગ ઘટાડવા માટે પણ દબાણ કરી રહ્યા છે. આ સમયે પુતિનની ભારત મુલાકાત અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. પુતિનની ભારત મુલાકાત દરમિયાન અનેક વેપાર અને સંરક્ષણ સોદાઓ પર પણ હસ્તાક્ષર થવાની અપેક્ષા છે, જે તેમની મુલાકાતના મહત્વને વધુ વધારે છે.
પુતિનની મુલાકાતના મહત્વ વિશે નિષ્ણાતો શું કહે છે?
ભૂ-રાજકીય નિષ્ણાતો રાષ્ટ્રપતિ પુતિનની ભારત મુલાકાતને ખૂબ જ સકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણથી જોઈ રહ્યા છે. વ્યૂહાત્મક બાબતોના નિષ્ણાત ડૉ. બ્રહ્મા ચેલ્લાનીએ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X પર લખ્યું છે કે પુતિનની ભારત મુલાકાત એક સરળ રાજદ્વારી મુલાકાત નથી પરંતુ હરીફ જૂથોમાં વિભાજિત વિશ્વમાં એક મજબૂત ભૂ-રાજકીય નિવેદન છે.
તેઓ લખે છે, “આ મુલાકાત મહત્વપૂર્ણ કરારો તરફ દોરી જશે, જેમાં SWIFT સિસ્ટમને બાયપાસ કરવા અને યુએસ ડોલરના વર્ચસ્વને ઘટાડવા માટે રચાયેલ નવી ચુકવણી પ્રણાલીઓનો સમાવેશ થાય છે. પુતિનની મુલાકાત દર્શાવે છે કે રશિયા પાસે હજુ પણ ચીનથી આગળ વિકલ્પો છે અને તે પોતાને બેઇજિંગનો ગૌણ ભાગીદાર બનવા દેશે નહીં.”
ડૉ. ચેલ્લાની નિષ્કર્ષ કાઢે છે, “પુતિનને આમંત્રિત કરીને, ભારત સ્પષ્ટ કરી રહ્યું છે કે તે ‘આપણી સાથે અથવા આપણી વિરુદ્ધ’ ના પશ્ચિમી દ્વારા લાદવામાં આવેલા વિકલ્પને નકારી કાઢે છે અને પોતાનો રસ્તો પસંદ કરશે.”
પુતિન-મોદી વાટાઘાટોનો એજન્ડા શું હશે?
પુતિનની મુલાકાત 4 ડિસેમ્બર, ગુરુવારના રોજ પીએમ મોદી સાથે રાત્રિભોજનથી શરૂ થશે. બંને રાષ્ટ્રના વડાઓ પ્રધાનમંત્રી નિવાસસ્થાને રાત્રિભોજન કરશે. ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસના અહેવાલ મુજબ, 5 ડિસેમ્બરની સવારે રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં પુતિન માટે ઔપચારિક સ્વાગત સમારોહ યોજાશે. ત્યારબાદ હૈદરાબાદ હાઉસ ખાતે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી અને પુતિન વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટો થશે. ચાર વર્ષ પછી ભારતની મુલાકાતે આવેલા પુતિન એક વ્યાપક એજન્ડા લઈને આવ્યા છે. બેઠક દરમિયાન, બંને નેતાઓ વેપાર, સંરક્ષણ અને આર્થિક સહયોગ જેવા મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરશે.
વેપાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો
રશિયાના રાષ્ટ્રપતિના પ્રેસ સેક્રેટરી દિમિત્રી પેસ્કોવે તાજેતરમાં જણાવ્યું હતું કે ઘણા દેશો ભારત-રશિયા વેપારમાં અવરોધો ઉભા કરી રહ્યા છે, પરંતુ બંને દેશો તેમનો સામનો કરવા તૈયાર છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે બંને દેશો આગામી પાંચ વર્ષમાં દ્વિપક્ષીય વેપારને $100 બિલિયન સુધી વધારવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.
ભારતીય થિંક ટેન્ક ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશનના વિઝિટિંગ ફેલો એલેક્સી ઝાખારોવ કહે છે, “દ્વિપક્ષીય વેપારનો વિસ્તાર આ સમિટનો મુખ્ય કેન્દ્ર રહેશે. આનાથી ભારતને રશિયા સાથે વધુ સંતુલિત દ્વિપક્ષીય વેપાર પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ મળી શકે છે.”
ઇકોનોમિક ટાઇમ્સના અહેવાલ મુજબ, આ મુલાકાત ભારતમાંથી રશિયન બજારમાં સીફૂડ અને ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદનોની નિકાસ વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.
ઔદ્યોગિક સહયોગ વધારવા, સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ્સ અમલમાં મૂકવા, હાઇ-ટેક ક્ષેત્રોમાં સહયોગ વધારવા અને ભારતમાંથી માનવ સંસાધનોને રશિયન બજારમાં લાવવા પર પણ ચર્ચા થશે.
જ્યારે રશિયા સાથે વેપારની વાત આવે છે, ત્યારે ક્રૂડ તેલની ચર્ચા કર્યા વિના વાતચીત અધૂરી માનવામાં આવે છે. રશિયા ભારતનો ટોચનો ક્રૂડ તેલ સપ્લાયર છે. ટ્રમ્પના દબાણને કારણે તાજેતરના મહિનાઓમાં રશિયન તેલ ખરીદીમાં થોડો ઘટાડો થયો છે, છતાં ભારતીય બજાર રશિયન તેલથી વધુ પડતું સંતૃપ્ત છે. રશિયન રાષ્ટ્રપતિએ દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટો દરમિયાન આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો.
