દર ચાર મિનિટે વિશ્વભરમાં એક વ્યક્તિ સ્ટ્રોકથી મૃત્યુ પામે છે. મગજના કોઈ ભાગમાં લોહીનો પ્રવાહ ખોરવાઈ જાય છે ત્યારે સ્ટ્રોક થાય છે, જેના કારણે મગજના કોષો મૃત્યુ પામે છે. આ એક ખૂબ જ ગંભીર સમસ્યા છે જેના વિશે દરેકને જાણ હોવી જોઈએ.
વિશ્વ સ્ટ્રોક દિવસ (World Stroke Day) દર વર્ષે 29 ઓક્ટોબરે ઉજવવામાં આવે છે, જેનો મુખ્ય હેતુ સ્ટ્રોકના ગંભીર જોખમો અને લક્ષણો વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. સ્ટ્રોક એ વિશ્વભરમાં મૃત્યુ અને અપંગતાના મુખ્ય કારણોમાંનું એક છે, પરંતુ ડોકટરો માને છે કે સ્ટ્રોકના પ્રથમ 60 મિનિટમાં શરૂઆતના સંકેતોને ઓળખવાથી જીવન બચાવી શકાય છે અને લાંબા ગાળાના નુકસાનને ઘટાડી શકાય છે.
સ્ટ્રોકના લક્ષણો માટે યાદ રાખવાની એક સરળ રીત છે ફાસ્ટ (FAST) જેને ક્યારેય અવગણવું જોઈએ નહીં. આ લક્ષણો અચાનક અને ઝડપથી દેખાય છે. દુર્ભાગ્યવશ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ અને અનિયંત્રિત જીવનશૈલીને કારણે, આ સમસ્યા હવે ફક્ત વૃદ્ધો સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ 30 થી 40 વર્ષના યુવાનોમાં પણ તેના કેસ ઝડપથી વધી રહ્યા છે, જેના માટે તાત્કાલિક જાગૃતિ અને ઝડપી પગલાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
F (ફેસ-ચહેરો લટકી જવો)
સ્ટ્રોકનો પહેલો દેખાતો સંકેત ચહેરાનું લંબાવું છે. જો ચહેરાની એક બાજુ અચાનક નબળાઈ લાગે અથવા લંબાવાઈ જાય, તો તે ચેતવણીનો સંકેત છે. દર્દીને સ્મિત કરવા કહો. જો સ્મિત અધૂરું કે અસમાન લાગે, અથવા મોંના ખૂણામાંથી લાળ વહેવા લાગે, તો તરત જ સમજો કે આ સ્ટ્રોકની નિશાની હોઈ શકે છે. આ લક્ષણો દેખાય કે તરત જ સાવધાન થઈ જાઓ.
A (આર્મ્સ- હાથની નબળાઈ)
બીજી નિશાની તમારા હાથને લગતી છે. જો કોઈ વ્યક્તિના હાથ અચાનક સુન્ન થઈ જાય અથવા નબળા પડી જાય, તો આ બીજી ગંભીર ચિંતા હોઈ શકે છે. તેમને બંને હાથ એકસાથે ઉંચા કરવા કહો. જો એક હાથ જાતે પડી જાય અથવા ઉપાડવામાં ખૂબ જ મુશ્કેલી પડે, તો તે સૂચવે છે કે મગજમાં લોહીનો પ્રવાહ બંધ થઈ ગયો છે. જો આ સ્થિતિ થાય, તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.
S ( સ્પીચ – બોલવામાં મુશ્કેલી)
આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ સંકેત છે અને તેને ક્યારેય અવગણવો જોઈએ નહીં. જો કોઈ વ્યક્તિ અચાનક પોતાની વાણી અસ્પષ્ટ કરવા લાગે, બોલવામાં અસ્પષ્ટતા અનુભવે, અથવા બધું સમજે પણ બોલી ન શકે, તો આ મગજને ગંભીર નુકસાનની સ્પષ્ટ નિશાની છે. આ લક્ષણને ઊંઘ કે ચિંતા ન સમજો; આવા કિસ્સામાં, તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.
T (ટાઈમ – તાત્કાલિક મદદ)
જો તમને ઉપર સૂચિબદ્ધ ત્રણ સંકેતો(ચહેરો, હાથ, વાણી) માંથી કોઈપણ દેખાય, તો એક ક્ષણ પણ બગાડો નહીં. ‘T’ નો અર્થ છે તાત્કાલિક એમ્બ્યુલન્સ બોલાવો. સ્ટ્રોક પછીની પહેલી થોડી મિનિટો ‘ગોલ્ડન અવર’ તરીકે ઓળખાય છે. આ સમય દરમિયાન જેટલી ઝડપથી સારવાર મળે છે, બચવાની શક્યતા એટલી જ વધારે છે અને કાયમી અપંગતાની શક્યતા ઓછી છે.
