સન્વી શાળામાં શિક્ષિકા તરીકે કામ કરતી એક આધુનિક અને આત્મનિર્ભર સ્ત્રી હતી. એનું જીવન નિયમિત હતું. સવારે બાળકોને તૈયાર કરવા, શાળાએ જવું અને સાંજે ઘરની જવાબદારીઓ સંભાળવી. 
પતિ વિરાજ એક બેંક મેનેજર, ઘરની તમામ નાણાકીય બાબતો અને મહત્વના દસ્તાવેજોનું સંચાલન કરતો. સન્વી ક્યારેય આ બાબતે વધુ પ્રશ્નો નહોતી કરતી, કારણકે સન્વી કઇ પૂછે તો વિરાજ હંમેશાં કહેતો, ચિંતા ના કર, બધું હું સંભાળી લઈશ.
ઘરની તિજોરીમાં એક ખાનું હંમેશાં તાળું લાગેલું રહેતું. સન્વી જાણતી હતી કે એમાં મહત્વના કાગળો છે. હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ, લોનના દસ્તાવેજો, મિલ્કતના પત્રો, અને ઇન્વેસ્ટમેન્ટના રેકોર્ડ્સ. પણ આ દસ્તાવેજો શું છે, કેવી રીતે કામ કરે છે, કે કટોકટીમાં એનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો, એની કશી જાણ નહોતી. વિરાજે હંમેશાં કહેલું, આ બધું જટીલ છે, તને ખબર ન પડે, તું શા માટે ચિંતા કરે છે? હું છું ને!
એક દિવસ વિરાજને ઓફિસમાં હાર્ટ એટેક આવ્યો. હોસ્પિટલમાં દાખલ થયેલા વિરાજની સ્થિતિ ગંભીર હતી. સન્વીને હોસ્પિટલના ખર્ચ અને ઇન્સ્યોરન્સની બાબતો સંભાળવાની જરૂર પડી. હોસ્પિટલના કર્મચારીએ એને હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ પોલિસીની વિગતો અને ક્લેમ પ્રોસેસ વિશે પૂછ્યું. એ એકદમ અજાણ હતી. એને ખબર જ નહોતી કે પોલિસી નંબર શું છે, કઈ કંપનીની પોલિસી છે, કે તેનો ક્લેમ કેવી રીતે કરવો!
ઘરે પરત ફરીને સન્વીએ તીજોરી ખોલી જેમાં ફાઇલોનો ઢગલો હતો. લોનના કાગળો, મ્યુચ્યુઅલ ફંડના સ્ટેટમેન્ટ્સ, મિલ્કતના દસ્તાવેજો અને ઇન્સ્યોરન્સ પોલિસીઓ. પણ કયા કાગળ ક્યાં કામ આવે એની એને કોઈ જાણ નહોતી. એણે વિરાજના મિત્ર અને બેંકમાં સાથે કામ કરતા રાજેશને ફોન કર્યો, પણ રાજેશ પણ આટલી વિગતોમાં મદદ ન કરી શક્યો. સન્વી હવે અસહાય અનુભવતી હતી. આ કટોકટીમાં એકદમ પરવશ બની ગઈ.
જો કે સમયસર એના ભાઈએ આવીને બધુ સાચવી લીધુ, પરંતુ સન્વીને પોતાની જાત પર શરમ આવવા લાગી. વિરાજના શબ્દો ‘હું છુ ને? બધુ સંભાળી લઈશ’ એને એટલા બધા ગંભીરતાથી લઈ લીધા કે જરૂરી કાગળો પર ક્યારેય ધ્યાન જ ન આપ્યું.
શું મહિલાઓની જવાબદારી ઘરમાં રહેલા જરૂરી ડોક્યુમેન્ટને સંભાળીને મુકવાની જ છે? કયા કાગળ ક્યારે, કામમાં આવે, કેવી રીતે એનો ઉપયોગ કરવો એની માહિતી હોવી જરૂરી નથી?
સુરક્ષા, પારદર્શિતા અને સમાન ભાગીદારી માટે દસ્તાવેજોની જાણકારી જરૂરી
આજના આધુનિક યુગમાં, મહિલાઓ માટે આત્મનિર્ભર બનવું એટલું જ જરૂરી છે જેટલું ઘરના મહત્વના દસ્તાવેજોની જાણકારી રાખવી. પોતાના ઘરના દસ્તાવેજોની જાણકારી મેળવે અને કટોકટીના સમયે
સ્વાવલંબી બને.
આ વિશે ચિત્રલેખા.કોમ સાથે વાત કરતા એકાઉન્ટ મેનેજર ભાવુકતા શશાંક શાહ કહે છે કે, “હું માનું છું કે દરેક પતિએ પોતાની પત્ની સાથે દરેક જરૂરી દસ્તાવેજની વિગતો ખુલાસા સાથે વહેંચવી જોઈએ. એના માટે પત્નીનો પણ એટલો જ મહત્વનું સહકાર હોવો જોઈએ. કોઈપણ દસ્તાવેજને લઈને માત્ર ‘એના માટે એ જવાબદાર છે’ એવો અભિગમ રાખવો અયોગ્ય છે. સ્ત્રીએ ઘરની કોઈ પણ ભૂમિકા ભજવતી હોય, ચાહે હાઉસવાઇફ હોય કે વર્કિંગ, એને તમામ મહત્વના કાગળોની જાણ હોવી આવશ્યક છે. મહિલાએ એક એવી ડાયરી તૈયાર રાખવી જોઈએ જેમાં ઘરના દરેક નાણાકીય અને દસ્તાવેજી વિગતો ટુંકમાં નોંધેલી હોય. જેમ કે ડેબિટ અને ક્રેડિટ કાર્ડ કેટલા છે, એનાં વિવરણો શું છે, એલઆઈસીની કેટલી પોલિસી છે, મેડિક્લેમ કયા કયા છે, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ ક્યાં ક્યાંમાં છે, એસઆઈપી કયા અકાઉન્ટમાંથી ચાલે છે, અને ગ્રુપ ઇન્સ્યોરન્સ છે કે પર્સનલ એ પણ સ્પષ્ટ હોવું જોઈએ. આવી ડાયરીમાં કોઈ કટોકટીના સમયે બધી જ માહિતી મળી જાય છે. જો પતિ ઘરની બહાર હોય અને તાત્કાલિક કોઈ દસ્તાવેજની જરૂર પડે, તો સ્ત્રીને એ જાણ હોવી જરૂરી છે કે કઈ ફાઇલ કયા છે અને એનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો. આ માત્ર સુરક્ષા માટે જ નહીં, પણ સંબંધોમાં પારદર્શિતા અને સમાન ભાગીદારી માટે પણ અત્યંત જરૂરી છે.
પરિવારને મજબૂત અને મહિલાઓને આત્મનિર્ભરતાનો વિશ્વાસ આપે છે
પરિવારના દરેક સભ્યને આ દસ્તાવેજોની જાણ હોવી જોઈએ, જેથી કોઈ પણ અણધારી પરિસ્થિતિમાં ગભરામણ ન થાય. આવી જાગૃતિ પરિવારને મજબૂત બનાવે છે અને ખાસ કરીને મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનવાનો
વિશ્વાસ આપે છે.
અબુધાબીની ઇન્ડિયન પીપલ ફોર્મર સંસ્થાના યુથ સેક્રેટરી જ્યોતિ રાવલ ચિત્રલેખા.કોમ સાથે વાત કરતા કહે છે કે “ભણતરની સાથે ઘડતર પણ જરૂરી છે. નાની-નાની બાબતોની જાણકારી આપણને હોવી જોઈએ. હેલ્થ પોલિસી, ઇન્સ્યોરન્સ, ઘરના દસ્તાવેજો, કાનૂની કાગળો, લગ્ન પ્રમાણપત્ર કે બાળકોના પ્રમાણપત્રો આ બધાની માહિતી મોટેભાગે પુરુષો પાસે જ હોય છે. લગભગ 80% મહિલાઓ આ બાબતે અજાણ હોય છે. મહિલાએ માતા તરીકે નાનપણથી જ પોતાની દીકરીને આવા જરૂરી દસ્તાવેજોની જાણકારી આપવી જોઈએ. દીકરી પરણીને સાસરે જાય ત્યારે પુત્રવધૂને પણ ઘરના મહત્વના કાગળોની માહિતી હોવી જોઈએ. કટોકટીના સમયે કયો દસ્તાવેજ ક્યાં છે તેની ખબર હોવી અગત્યની છે. ખાસ કરીને, તમામ મહત્વના દસ્તાવેજો એક બેગમાં રાખવા જોઈએ, જેથી ઇમરજન્સીમાં તે બેગ સાથે લઈને તરત નીકળી શકાય. આવી તૈયારી મહિલાઓને સ્વાવલંબી બનાવે છે.”
મહિલાઓએ આ બાબતે વધુ જાગૃત થવાની જરૂર
ઘરમાં દરેક પ્રકારના દસ્તાવેજોની વ્યવસ્થા સરળ અને સ્પષ્ટ હોવી જોઈએ. દરેક ફાઇલ પર સ્પષ્ટ લખવું જોઈએ કે એમાં કઈ બાબતના કાગળો છે. 
ઉદાહરણ તરીકે, ‘હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ’, ‘લોન ડોક્યુમેન્ટ્સ’, કે ‘ઇન્વેસ્ટમેન્ટ રેકોર્ડ્સ’. આ ઉપરાંત, તમામ મહત્વના કાગળો એક ખાસ બેગ કે ફોલ્ડરમાં રાખવા જોઈએ, જેથી ઇમરજન્સીમાં ઉપયોગમાં લઈ શકાય.
આ વિશે ચિત્રલેખા.કોમ સાથે વાત કરતા ડાયેટિશિયન અને ફેશન મોડેલ મેઘના ઓઝા કહે છે કે, “પરિવાર જ્યારે સાથે બેસીને વાતચીત કરતો હોય, ત્યારે ઘરના પુરુષે જ ઘરની મહિલાઓ પત્ની, માતા કે દીકરીને મહત્વના દસ્તાવેજો બતાવવા જોઈએ અને એની સ્પષ્ટ માહિતી આપવી જોઈએ. જો નવી ઇન્સ્યોરન્સ પોલિસી લેવામાં આવે, મ્યુચ્યુઅલ ફંડમાં રોકાણ કરવામાં આવે, કે અન્ય કોઈ નાણાકીય નિર્ણય લેવાય, તો આ બાબતે ઘરની મહિલાઓને જરૂર જણાવવું જોઈએ. હું માનું છું કે ઘરના દરેક સભ્યને, મહત્વના દસ્તાવેજોની જાણકારી હોવી જોઈએ. મહિલાઓએ આ બાબતે વધુ જાગૃત થવાની જરૂર છે, કારણ કે કટોકટીના સમયે આ જાણકારી જ તેમને સ્વાવલંબી બનાવે છે.
હેતલ રાવ
