ગયા વર્ષે ઓગસ્ટ મહિનામાં અમારી ટુર મેનેજર્સ મીટ ચાલુ હતી. તેમાં અમે જે સારું કામ કર્યું છે તે માટે પોતાની પીઠ થાબડીએ, જે ભૂલો અમારા તરફથી થઈ તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરીએ અને ભવિષ્યમાં તે ફરી નહીં થાય તેની સાવચેતી રાખીએ. બધાએ મળીને આગળ શું કરવાનું તેની રૂપરેખા તૈયાર કરીએ અને કામે લાગીએ, એવો વિચાર હતો. 
ગયા વર્ષની આ મિટિંગ્સમાં અમે સૌથી વધુ આગ્રહ જો કશા માટે રાખ્યો હોય તો તે હતો `દાદાગીરી’ શબ્દની બાદબાકી કરવાનો. `દાદા’નું નામશેષ કરવાનું. `દાદા’ શબ્દને મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવાનો. હવે આ શું છે વળી એવો પ્રશ્ન તમને પડ્યો હશે. કારણ કે `દાદા એટલે મોટો ભાઈ, દાદા એટલે સપોર્ટ, દાદા એટલે એક નિશ્ચિંતી,’ એવી આપણા ઘેર-ઘેર શીખ અપાયેલી હોય છે. કોઈક આપણને દાદા કહીને સંબોધે તે ભાવના જ તે `દાદા’ને એટલું સુખ આપનારી હોય છે કે `દાદા’ ઈઝ વોન્ટેડ એવરીવ્હેર. જે આપણાથી મોટાં હોય તે દાદા, જેની પર આપણે આધાર રાખી શકીએ તે દાદા, જે આપણને શીખવે તે દાદા, જેના પગલે આપણે પગલું મૂકીએ તે દાદા અને તેથી જ અમારા ટુર મેનેજર્સમાં પણ `દાદા’ કલ્ચર દ્રઢ બન્યું. અને `દાદા’નું પિરામિડ નિર્માણ થયું.
વીણા વર્લ્ડના આરંભથી, એટલે કે, 2013થી જે હતા તે સૌથી મોટા દાદા, તે પછી દરેક વર્ષે અલગ-અલગ દાદા. દર વર્ષે પચાસેક જણ નવેસરથી આ ટુર મેનેજર્સની ટીમમાં જોઈન થતા હોય છે. તેઓ આવતાંવેંત `દાદા’ એ અજાણતા કેળવાયેલી સંસ્કૃતિ સાથે હાથ મેળવી લે છે અને આગામી વર્ષની નવી બેચ પાસે આશાની નજરે જુએ છે, કારણ કે આવનારી નવી બેચ તેમને `દાદા’ કહેવાની હોય છે. આ થોડું કોલેજમાં સિનિયર્સ, જુનિયર્સ જેવું જ છે. એટલે કે, અહીં રેગિંગ નથી, પણ તે `સિનિયર’ છે એવું ઉપરવટનું એક પ્રકારનું ભાન નિશ્ચિત છે. અને અહીં જ અમને પ્રહાર કરવાનો હતો. આપણે વ્યવસાય કરીએ છીએ. આપણું આ એક નાનું કોર્પોરેટ છે. બધા ખુલ્લા મનથી, એકબીજાના સંગાથથી, પોતાની અને સંસ્થાની પ્રગતિ કરી રહ્યા છે. દરેક પાસે કાંઈક એક હકારાત્મક અનોખાપણું છે તેથી જ તો તે અથવા તેણી આ મિશનમાં છે. અમુક લોકો પાસે અનુભવ હોય છે, તો અમુક જણ પાસે નવી જગ્યાની નવી સ્કિલ્સ હોય છે. દરેક પાસે કાંઈક તો છે, તેથી જ તો અહીં છે. તો પછી તેમાં આ મોટો, તે નાનો, આ સિનિયર તે જુનિયર, આ ઉપરનો તે નીચેનો એવું કેમ? એકદમ અમારાથી જ વિચાર કરીએ તો અમે પણ અમારી ટીમમાં કોઈક કરતાં મોટા કઈ રીતે? હા,એટલે કે, ઉંમરથી કે અનુભવથી હોઈ શકીએ,પરંતુ તેને કારણે ઉપરવટ નહીં થઈ શકે ને. અમે એકલાં સંસ્થા ચલાવી શકીશું કે? સંસ્થા માટે હજુ ગઈકાલે જ જોઈન થયેલી વ્યક્તિનું પણ તેટલું જ મહત્ત્વ છે જેટલું અમારું છે અથવા ઓર્ગેનાઈઝેશનમાંની અગાઉની દરેક વ્યક્તિનું. તો પછી ઉપરવટની સૂક્ષ્મ ભાવના છે તે દાદા-તા, સર-મેમ, આ જીહજૂરી શા માટે?
બ્રિટિશોએ ભારત છોડ્યું તે સમયે જ સર-મેમ આ તેમની સાથે જવા જોઈતા હતા, પરંતુ તેવું બન્યું નહીં તે હકીકત છે. આપણા ભારતમાંની સંસ્થાનો ખાલી થઇ ત્યારે જ `જી હુજૂર’વાળી જીહજૂરી બંધ થવી જોઈતી હતી, પરંતુ તે સુધ્ધાં બન્યું નહીં. આજે પણ રાજસ્થાનમાં ગયા પછી `જી હુજૂર’ની `સોર્ટ ઓફ ગુલામગીરી’ નજરે પડે છે અને રૂવાડાં ઊભાં થઈ જાય છે. ખરેખર તો જેમને `જી હુજૂર’ કહેવામાં આવે છે તે વ્યક્તિઓએ, લીડર્સે, બોસીસે આગેવાની લઈને આ ગુલામગીરી ખતમ કરવી જોઈએ. સલામ ઠોકવી, કારનો દરવાજો ખોલીને ઊભા રહેવું જેવી ભેદભાવ દર્શાવતી બાબતો આપણા રોમે-રોમમાં એટલી ઘૂસી ગઈ છે કે તે બાબત નહીં બને તો માણસો અસ્વસ્થ થઈ જાય છે. ક્રોધિત થઈ જાય છે. આ ક્યારેકને ક્યારેક તમે નિશ્ચિત જ અનુભવ્યું હશે. શાળામાં આ બાબત શીખવવી જોઈએ. જ્યાં એક જણ અન્ય કરતાં, મિત્રો કરતાં પોતાને જમણો, મોટો, ઉપરવટ બતાવવાનો પ્રયાસ કરે છે ત્યાં એકતા અને એકસંઘતા કઈ રીતે નિર્માણ થશે? કામના સ્વરૂપ માટે `પદ’ અથવા ડેઝિગ્નેશન અલગ-અલગ હોઈ શકે, પરંતુ વ્યક્તિઓમાં ભેદભાવ કઈ રીતે હોઈ શકે? તે પદ પર પહોંચવા માટે અનેકોના હાથ કામે લાગેલા હોય છે. તો પછી તરત `સાહેબી ઠાઠ’ કઈ રીતે આવે છે? બેઝિક પ્રશ્ન એ જ છે અને જ્યાં સુધી લીડર્સ લીડ લેતા નથી ત્યાં સુધી આ `હિડન જીહજૂરી’ ચાલુ જ રહેશે. આ બાબતમાં મજેદાર બાબત આપણને હોર્ડિંગ્સ પર જોવા મળે છે. ત્યાં તો `સાહેબ’ લોકોનો પાક આવ્યો છે. આજે હોર્ડિંગ પર પક્ષ પ્રમુખોને સાહેબ સંબોધવામાં આવેલા હોય છે, બીજા દિવસે તે જ પક્ષનો એકાદ ગલીમાંનો કોઈક `સાહેબ’ તરીકે ઝળકતો હોય છે. હવે આ સાહેબોની આ શૃંખલા કહેવી કે તેમની વચ્ચેની સ્પર્ધા. ભાવિ જનરેશન આ જ જુએ છે અને તે પણ પછી `હું પણ ક્યારેક એક દિવસ આ રીતે સાહેબ બનીને `જી હજૂરી’ સ્વીકારવાનાં સપનાં જોવાનું શરૂ કરે છે. આ `સાહેબી’ વાતાવરણ જેમને રુચતું નથી તે અમેરિકાની વાટ પકડે છે. ત્યાં બધું જ એક લેવલ પર છે. વચ્ચે કોઈકે આ પોસ્ટર્સ બંધ કરવાના સમાચાર આવ્યા હતા,પરંતુ તે કાંઈ સાક્ષાત બન્યું નહીં. ઊલટું, તેમની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. જો કે આ કોઈ પણ બાબત આપણા સામાન્ય માણસોના હાથોમાં હોતી નથી. જેથી પછી આપણે થોડી નિરાશાથી આત્મકેન્દ્રી વિચાર કરીએ છીએ. અમે પણ તે જ કર્યું.
દુનિયા સુધારવી, દેશ સુધારવો, સમાજ સુધારવો આ આપણી ક્ષમતાની બહાર છે તેનું ભાન થઈને, કમ સે કમ આપણે આપણી ઓર્ગેનાઈઝેશનમાં તો અજાણતા જ કેળવાયેલા આ ભેદભાવના વાતાવરણને દૂર કરીએ એવો વિચાર આવ્યો. આપણાં માતા-પિતાએ આપણને એક સુંદર નામ આપ્યું છે. તે નામ જેટલું વપરાય તેટલું આપણું પોતાનું બ્રાન્ડિંગ વધશે. લેટ્સ જસ્ટ લવ અવર નેમ, વિધાઉટ એની એડજેક્ટિવ્ઝ લાઈક સર-મેમ, દાદા-તાઈ. તેની જરૂર જ શું છે? એક્ચ્યુઅલી આપણે ઘર અને ઓફિસ, પર્સનલ અને પ્રોફેશનલ, ફેમિલી અને ટીમ વચ્ચે ગફલત કરીએ છીએ. ઓફિસમાં ઘરમાં હોઈએ તે રીતે વર્તીએ છીએ અને ઘરે ઓફિસમાં હોય તે રીતે અને ત્યાં જ બધી ગડબડ થાય છે. પર્સનલ લાઈફ અને પ્રોફેશનલ લાઈફમાં શું ફરક છે તે આપણે સમજવું જોઈએ, આપણે જાણી લેવું જોઈએ. તે જ મિટિંગમાં એક ટુર મેનેજરને મેં પૂછ્યું, `તું અગાઉનાઓને દાદા તરીકે કેમ સંબોધે છે?’ તેણે કહ્યું, `હું તેઓ મોટા હોવાથી તેમને માન આપું છું. આપણને એવી જ તો શીખ મળી છે ને?’ આ જ ફરક છે. ઘરની બાબતો, આપણો દેવધર્મ, આપણી પરંપરા આ બધું આપણો અભિમાન છે ને તેની કદર આપણે જ કરવી જોઈએ. નો ડાઉટ અબાઉટ ઈટ, પણ એક વાર આપણું પગલું આપણા કાર્યક્ષેત્રમાં પડે એટલે ત્યાં સમાનતાની, એકતાની અને એકબીજા પ્રત્યે કૃતજ્ઞતાની ભાવના જાગૃત થવી જોઈએ. બધા એક લેવલ પર. બધાને કોઈ પણ વિશેષણ વિના નામથી બોલાવવાના. માન આપવાનું હોય તો `તું’ને બદલે `તમે’ એવું કહો. ગુજરાતીમાં તે વ્યવસ્થા છે. ઈન્ગ્લિશમાં તે વ્યવસ્થા નથી. ભાષાએ જ બધાને એક લેવલ પર લાવી દીધા છે. જો કે આ વ્યવસ્થા ભાષાએ શબ્દોમાં કરેલી હોય કે નહીં હોય, માન આપવું અથવા આદર કરવો તે શબ્દો કરતાં ટોન પરથી, આપણી બોડી લેન્ગ્વેજ પરથી વધુ દેખાય છે. ક્યારેક-ક્યારેક આપણને ભાન થાય છે ને એકાદ વ્યક્તિ શબ્દો બહુ જ મીઠા વાપરે છે, ટોન એકદમ સારો હોય છે પણ મનમાં તે શબ્દોનો ભાવ પણ નથી હોતો. મતિતાર્થ, આદર એ પહેલા મનમાં હોય છે અને પછી તે બહાર દેખાય છે. તેને દાદા, તાઈ, સર, મેડમની જરૂર નથી. અમારા કો-ફાઉન્ડર નીલને બધા `નીલ’ તરીકે જ સંબોધિત કરે છે. દાદા સર કહે તો તે જ તેમને કરેક્ટ કરાવે છે. પ્રશ્ન પડ્યો તે અમારી બાબતમાં. અમને કોઈ તેડતું જ નથી. આથી અમે તે નિયમોની સુધારિત આવૃત્તિ લાવ્યાં. ઉંમરના અઠ્ઠાવન વર્ષ, એટલે કે, રિટાયરમેન્ટ એજ પાર કરવા પર સર, મેમ, તાઈ, જીજાજી ઓકે. ટૂંકમાં અમને કોઈ તેડીને ક્નવર્સેશન કરે તે માટે શોધેલી આ એક યુક્તિ છે. લગભગ એક વર્ષથી આ દાદા, તાઈ, સર, મેમનું ઈરેડિ કેશન કરવાની ઝુંબેશ ચાલુ છે. ધીમે-ધીમે આ ફેરફાર કેળવાઈ રહ્યો છે. અને અમારી અંદર પણ પેશન્સ છે અને પ્રયાસોમાં સાતત્યતા રાખવામાં આવે તો બાબત સર્જાઈને રહે છે એવો તેની પર વિશ્વાસ છે.
ગયા વર્ષે નીલને એક પ્રેસ્ટિજિયસ એવોર્ડ ફંકશનમાં `ફ્યુચર ફેસ ઓફ ટ્રાવેલ’ નામે અત્યંત જવાબદારીપૂર્ણ ટાઈટલથી નવાજવામાં આવ્યો. તેના અલગ-અલગ ઉપક્રમનું અને પ્રયાસોનું તે ફળ હતું. અને તેનું સાયટેશન કરતી વખતે તેણે કહ્યું, `કેરીઈંગ ફોર્વર્ડ ધ લેગસી, એટ ધ સેમ ટાઈમ ક્રિયેટિંગ હિઝ ઓન નિશ.’ ઓર્ગેનાઈઝેશન માટે આ બહુ મહત્ત્વની બાબત હોય છે. `જૂનું તે સોનું અને નવું તે જોઈએ’ આ બંનેનો સુમેળ સાધી શકાય તો ઓર્ગેનાઈઝેશન આગળ વધશે, આવનારા વૈશ્વિકીકરણમાં ખભેખભા મિલાવી રાખી શકશે, વૃદ્ધિ કરી શકશે. નીલને કહ્યું, `ઓર્ગેનાઈઝેશન વતી તને અભિનંદન. ગ્રેટ ગોઈંગ. કીપ ઈટ અપ. વર્લ્ડ ઈઝ વોચિંગ યોર એફર્ટસ. હવે એક મા તરીકે થોડો ઉપદેશ, આદત સે મજબૂર. આ તારો પહેલો મોટો પુરસ્કાર એટલે તેં ગઈકાલ સુધી કરેલાં કામોનું ફળ છે, રેકગ્નિશન મહત્ત્વનું હોય છે. તે તારા ગઈકાલ સુધીના કામની શાબાશી છે. ખુશ હો જાઓ! ખુશીની ઉજવણી કર. પણ આજે જ. તારુ ઈન્સ્ટા, એફબી આજે જ પતાવી દે. આવતીકાલે આ પુરસ્કાર ભૂલી જવાનો. પૂર્ણ રીતે. તેમાં બિલકુલ અટવાઈ રહેવું નહીં. આવતીકાલે તારા પ્રયાસોની લડાઈ ફરીથી શરૂ થવી જોઈએ. એવોર્ડ જે દિવસે મળે છે તે દિવસે તેનું સેલિબે્રશન પૂરું થવાનું હોય છે. અને હા, આગળ જતાં વધુ મોટા એવોર્ડ મેળવવા માટે કામ કર. કર્મણ્યે વાધિકરસ્તે!’ નીલે કદાચ મનમાં કહ્યું હશે, `અરે યાર! આ મને એવોર્ડ સેલિબ્રેશનની ખુશી પણ માણવા દેતી નથી.’ પણ ઈટ્સ ઓકે, પુરસ્કાર એ ભૂતકાળ છે. ભવિષ્યમાં મળનારા એવોર્ડસ એ સ્વપ્નરંજન છે. અને મુખ્યત્યે પુરસ્કાર એટલે ફરી એક પ્રકારનું ઉચ્ચ-નીચ દર્શાવનારું પરિમાણ પણ છે. તમને યાદ હોય તો અગાઉ દસમા બારમાની પરીક્ષામાં બોર્ડમાં આવનારા વિદ્યાર્થીઓની યાદી પ્રસિદ્ધ કરાતી અને તે જ કારણસર તે યાદી છાપવાનું સરકારે બંધ કર્યું છે. તે એક બહુ સારું પગલું હતું. દસમા બારમાની પરીક્ષા એટલે બધું જ નથી. આ સમીકરણને તેમણે માત આપી અને તેથી અન્ય બાળકો પર થનારી નકારાત્મક અસર તેમણે રોકી દીધી.
વિમ્બલ્ડનની ટેનિસ મેચીસ આપણે બધા જ જોઈએ છીએ. શિસ્તબદ્ધ રીતે રમવામાં આવતી આ રમત તો એક અફલાતૂન અનુભવ હોય છે. તેમાં સૌથી સારી બાબત જો કોઈ હોય તો તે રમત પૂરી થયા પછી રોજર ફેડરર હોય કે નોવ્હાક જોકોવિચ, રાફેલ નાદાલ હોય કે કાર્લોસ આલ્કારાઝ, જગવિજેતા પ્લેયર્સ પોતાની બેગ પોતે ભરે છે, બધું શાંતિથી તે બેગમાં વ્યવસ્થિત મૂકે છે અને પેવિલિયનમાંથી નીકળી જાય છે. હવે આ તે રમતનું કલ્ચર છે અથવા શિસ્ત છે એ વાત માન્ય છે. એટલે કે, ત્યાંના બોલ કિડ્સ અથવા ઓફિશિયલ્સ આ ભગવાન તુલ્ય ખેલાડીઓ માટે તે કામ કરી પણ શકે, પરંતુ નહીં, `ટ્રેડિશનનું જતન’ કરવું એ ખેલાડીઓને તે લાડ પ્યાર અથવા સોર્ટ ઓફ જીહજૂરી કરતાં વધુ મહત્ત્વનું લાગે છે.
દુનિયામાં અથવા આપણા લિવિંગ રૂમમાં સ્ક્રીન પર આવી અનેક સારી સારી બાબતો આપણને દેખાતી હોય છે તેની પરથી ઈન્સ્પિરેશન લઈને આગળ વધીએ. ધ વર્લ્ડ ઈઝ બ્યુટિફૂલ.લેટ્સ રિસ્પેક્ટ ઈચ અધર.
(વીણા પાટીલ)
veena@veenaworld.com
(વીણા પાટીલ, નીલ પાટીલ અને સુનિલા પાટીલના દર અઠવાડિયે અખબારોમાં પ્રસિદ્ધ થતા લેખ વીણા વર્લ્ડની વેબસાઇટ veenaworld.com પર વાંચવા માટે ઉપલબ્ધ છે.)
