એસોસિએશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (ADR) સંસ્થા દ્વારા નાણાકીય વર્ષ 2016થી 2022ના છેલ્લા છ વર્ષો દરમિયાન દેશમાં 31 રાજકીય પક્ષોને મળેલા દાનની વિગત જાહેર કરવામાં આવી છે. આમાં સાત રાષ્ટ્રીય સ્તરના અને 24 પ્રાદેશિક સ્તરના પક્ષોનો સમાવેશ થાય છે. આ આંકડો રૂ. 16,437.635 કરોડનો થવા જાય છે. આ છે, એડીઆર અહેવાલનું સંક્ષિપ્તમાં વિશ્લેષણ. પાર્ટીઓને મળેલા રૂ. 20,000થી વધુના દાનને આ અહેવાલમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે.
આ છ વર્ષનો સમયગાળો નિર્ણાયક અને મહત્ત્વનો છે, કારણ કે આ સમય દરમિયાન ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમ 2018 રજૂ કરવામાં આવી હતી તેમજ ફાઈનાન્સ એક્ટ 2017 એ કંપનીના સરેરાશ ત્રણ વર્ષના ચોખ્ખા નફાના 7.5% સુધીજ રાજકીય દાન આપી શકાય આ અગાઉની શરતને દૂર કરવામાં આવી હતી.
ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ થકી દાન
‘ચૂંટણી બોન્ડ યોજના’ હેઠળ દાતાનું નામ ગુપ્ત રાખવાની ખાસ જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. એટલે ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ થકી દાન આપવા માંગતી કંપની કોઈ પણ પક્ષને ગમે તેટલું દાન આપી શકે, અને તે અંગે તેમણે એ નામ તેમના હિસાબોમાં જાહેર કરવાની જરૂર નથી.
ભારતમાં નોંધાયેલ વિદેશી કંપનીઓને રાજકીય પક્ષોમાં યોગદાન કરી શકે તે માટે સરકારે આવકવેરા અધિનિયમ, કંપની અધિનિયમ, ભારતીય રિઝર્વ બેંક અધિનિયમ અને ફોરેન કોન્ટ્રીબ્યુશન (રેગ્યુલેશન) એક્ટ 2010 (પશ્ચાતવર્તી અસરથી) માં સુધારો કર્યો.
આ પણ વાત મહત્ત્વની બને કે આ સમયગાળા દરમિયાન, 2019 ની સામાન્ય ચૂંટણી, તેમજ કુલ 45 રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી.
રાજકીય પક્ષોને મળેલા કુલ દાનને ત્રણ રીતે જોઈ શકાય
(1) અનામી ચૂંટણી બોન્ડ્સ (EBs)માંથી દાન,
(2) કોર્પોરેટ ગૃહો (ચૂંટણી ટ્રસ્ટ સહિત) તરફથી સીધા દાન અને
3) અન્ય દાન (દાન સહિત) (રૂ. 20,000થી નીચેનું દાન, સાંસદો/ધારાસભ્યો તરફથી દાન, સભાઓમાંથી યોગદાન, મોરચાઓમાંથી યોગદાન, પાર્ટી એકમો દ્વારા સંગ્રહ, આજીવન સહયોગ નિધિ, સભ્યોના દાન, સભ્યપદ ફી અને પાર્ટી ફંડ/ચૂંટણી ફંડ વગેરે)
છ વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન 31 રાજકીય પક્ષો દ્વારા પ્રાપ્ત કુલ દાન રૂ. 16,437.635 કરોડ હતું. ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ્સ (55.90%) માંથી રૂ. 9188.35991 કરોડનું દાન પ્રાપ્ત થયું હતું, રૂ. 4614.53 કરોડ કોર્પોરેટ સેક્ટરમાંથી (28.07%) અને રૂ. 2634.74509 કરોડ અન્ય સ્ત્રોતોમાંથી (16.03%) પ્રાપ્ત થયા હતા. ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ થકી પ્રાપ્ત થયેલ દાનનો સ્ત્રોત ગુપ્ત હોય છે. વધુમાં ઇલેક્ટોરલ ટ્રસ્ટ થકી આવેલ દાન પણ કોણે આપ્યું તેનો ખ્યાલ આવતો નથી. રાજકીય પક્ષોને મળતું મોટાભાગના દાનનો સ્ત્રોતવિશે નાગરિકોને ખ્યાલ આવતો નથી.
રાષ્ટ્રીય પક્ષો માટે, નાણાકીય વર્ષ 2017-18 અને નાણાકીય વર્ષ 2021-22 વચ્ચે ચૂંટણી બોન્ડમાંથી દાનમાં 743% વધારો થયો છે. ચૂંટણી બોન્ડમાં દાતાનું નામ ગુપ્ત રાખવાની જોગવાઈ હોવાના કારણે દાન આપવા માટે સૌથી પસંદગીની પધ્ધતિ બની રહી છે.
ભાજપ સૌથી મોખરે
ભાજપ દ્વારા જાહેર કરાયેલ કુલ દાન અન્ય તમામ રાષ્ટ્રીય પક્ષો દ્વારા જાહેર કરાયેલ કુલ દાન કરતાં ત્રણ ગણા વધુ છે.
છ વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન, ભાજપના કુલ દાનમાંથી 52% થી વધુ દાન રૂ. 5271.9751 કરોડના ચૂંટણી બોન્ડમાંથી આવ્યા હતા, જ્યારે અન્ય તમામ રાષ્ટ્રીય પક્ષોએ રૂ. 1783.9331 કરોડની કમાણી કરી હતી. INC એ રૂ. 952.2955 કરોડ (તેના કુલ દાનના 61.54%) ના બોન્ડમાંથી બીજા ક્રમનું સૌથી વધુ દાન જાહેર કર્યું અને ત્યારબાદ AITCએ રૂ. 767.8876 કરોડ (93.27%) જાહેર કર્યું
BJDના કુલ દાનમાંથી 89.81% થી વધુ 622 કરોડના ઈલેક્ટોરલ બોન્ડમાંથી આવ્યા હતા. DMK એ રૂ. 431.50 કરોડ (તેના કુલ દાનના 90.703%) ના બોન્ડમાંથી બીજા નંબરનું સૌથી વધુ દાન જાહેર કર્યું, ત્યારબાદ TRS જેણે રૂ. 383.6529 કરોડ (80.45%) અને YSR-Cએ રૂ. 330.44 કરોડ (72.43%) જાહેર કર્યા.
નાણાકીય વર્ષ 2016-17 અને 2021-22 ની વચ્ચે, રાષ્ટ્રીય પક્ષો દ્વારા જાહેર કરાયેલ કુલ પ્રત્યક્ષ કોર્પોરેટ દાન રૂ. 3,894.838 કરોડ હતું જ્યારે પ્રાદેશિક પક્ષોએ રૂ. 719.692 કરોડ જાહેર કર્યા હતા.
ભાજપ દ્વારા જાહેર કરાયેલા કોર્પોરેટ દાન અન્ય તમામ રાષ્ટ્રીય પક્ષોના કુલ કોર્પોરેટ દાન કરતાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ-ચાર ગણા વધુ છે.
છ વર્ષના સમયગાળા માટે, BSPએ સતત કોઈ કોર્પોરેટ દાન જાહેર કર્યું નથી જ્યારે CPIએ નાણાકીય વર્ષ 2018-19 થી નાણાકીય વર્ષ 2021-22 સુધી શૂન્ય કોર્પોરેટ દાન પ્રાપ્ત કરવાનું જાહેર કર્યું છે.
છ વર્ષના સમયગાળામાં, પ્રાદેશિક પક્ષો દ્વારા જાહેર કરાયેલા સીધા કોર્પોરેટ દાનમાં 152.029%નો વધારો થયો છે.
નાણાકીય વર્ષ 2016-17 અને 2021-22 ની વચ્ચે, પ્રુડન્ટ ઇલેક્ટોરલ ટ્રસ્ટે સૌથી વધુ રૂ. 1604.43 કરોડનું યોગદાન આપ્યું હતું, ત્યારબાદ પ્રોગ્રેસિવ ઇલેક્ટોરલ ટ્રસ્ટ (રૂ. 549.9750 કરોડ) અને બી.જી. શિર્કે કન્સ્ટ્રક્શન ટેક્નોલોજી પ્રાઇવેટ લિમિટેડ (રૂ. 102.155 કરોડ).
31 માન્યતાપ્રાપ્ત રાજકીય પક્ષો દ્વારા જાહેર કરાયેલા સૌથી વધુ કોર્પોરેટ દાન દિલ્હીમાંથી રૂ. 1843.697 કરોડ આવ્યા હતા, ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્ર (રૂ. 1418.130 કરોડ) અને ગુજરાત (રૂ. 213.540 કરોડ) હતા.
એડીઆર દ્વારા સરકારને કરાયેલી કેટલીક ભલામણો:
- સુપ્રીમ કોર્ટે 13-09-2013 ના રોજ એક ચુકાદો આપ્યો, જાહેર કર્યું કે ઉમેદવારના સોગંદનામાનો કોઈપણ ભાગ ખાલી છોડવો જોઈએ નહીં. તેવી જ રીતે, 20,000 રૂપિયાથી વધુના દાનની વિગતો આપતા રાજકીય પક્ષો દ્વારા સબમિટ કરવામાં આવેલ ફોર્મ 24A નો કોઈપણ ભાગ ખાલી ન હોવો જોઈએ.
- બધા દાતાઓ કે જેમણે ઓછામાં ઓછા રૂ. 20,000 નું એક અથવા વધુ વખત દાન તરીકે દાન કર્યું છે તેઓએ તેમની PAN વિગતો પ્રસિદ્ધ કરવી જોઈએ.
- 20,000 રૂપિયાથી નીચેના દાનની પણ જાણ કરવી જોઈએ. જે તારીખે દાન આપવામાં આવ્યું હતું તે પક્ષ દ્વારા નોંધાયેલ હોવું જોઈએ અને ફોર્મ 24A માં સબમિટ કરવું જોઈએ.
- કોર્પોરેટોએ રાજકીય ધિરાણમાં પારદર્શિતા વધારવા માટે તેમના રાજકીય યોગદાનની વિગતો તેમની વેબસાઇટ્સ (વાર્ષિક અહેવાલોમાં અથવા સમર્પિત પૃષ્ઠ પર) પર ઉપલબ્ધ કરાવવી જોઈએ.
- રાષ્ટ્રીય તેમજ પ્રાદેશિક પક્ષોના દાનના અહેવાલોની વાર્ષિક ચકાસણી CBDT ના સમર્પિત વિભાગ દ્વારા શરૂ કરવી જોઈએ, જેથી શેલ કંપનીઓ અથવા ગેરકાયદેસર સંસ્થાઓ થકી પક્ષોને દાન મેળવવાની પધ્ધતિને પ્રોત્સાહન ન મળે.
- ADR તરીકે અમે એવું સૂચન કરીએ છીએ, કે જે રાજકીય પક્ષો નિયમ અનુસાર મેળવેલ દાનની તમામ વિગતો (નામ, સરનામું, PAN નંબર, ચુકવણીની પધ્ધતિ) આપતા નથી, તો તેમની સામે ECI કડક કાર્યવાહી કરે. આવી વિગતો વારંવાર ન આપનાર રાજકીય પક્ષોની નોંધણી રદ કરવી જોઈએ.
- રાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક રાજકીય પક્ષોને માહિતી અધિકાર અધિનિયમ હેઠળ આવરી લેવાવા જોઈએ. તે અંગે CIC દ્વારા આપેલ હુકમનું તેઓએ પાલન કરવું જોઈએ.
- તમામ દાતાઓની સંપૂર્ણ વિગતો આરટીઆઈ હેઠળ જાહેર ચકાસણી માટે ઉપલબ્ધ કરાવવી જોઈએ. કેટલાક દેશો જેવા કે, ભૂતાન, નેપાળ, જર્મની, ફ્રાન્સ, ઇટાલી, બ્રાઝિલ, બલ્ગેરિયા, યુએસ અને જાપાનમાં આ પ્રકારની જોગવાઈ છે. આમાંથી કોઈ પણ દેશમાં ભંડોળના લગભગ 50% સ્ત્રોત અજાણ્યા હોય તે શક્ય નથી, પરંતુ હાલમાં ભારતમાં આવું થઈ રહ્યું છે.
- ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમ, 2018 સંપૂર્ણપણે રદ થવી જોઈએ. યોજના ચાલુ રાખવાના કિસ્સામાં, ચૂંટણી બોન્ડ યોજના, 2018 માં સમાવિષ્ટ બોન્ડ દાતાનું નામ ગુપ્ત રાખવા બાબતની જોગવાઈ ન હોવી જોઈએ. ચૂંટણી બોન્ડ દ્વારા દાન મેળવતા તમામ રાજકીય પક્ષોએ તેમના યોગદાનના અહેવાલમાં આપેલા નાણાકીય વર્ષમાં આવા દાનની કુલ રકમની સાથે દરેક બોન્ડ સામે દાતાઓની વિગતવાર વિગતો જાહેર કરવી જોઈએ, તેમાં બોન્ડની રકમ અને દરેક બોન્ડ સામે પ્રાપ્ત ક્રેડિટની સંપૂર્ણ વિગતો હોવી જોઈએ. રાજકીય પક્ષોની નાણાકીય સ્થિતિનું સાચું ચિત્ર સામાન્ય લોકો સમક્ષ જાહેર થાય તે સુનિશ્ચિત કરવા ઉપરોક્ત પ્રક્રિયાઓ અને રિપોર્ટિંગ માળખું પ્રમાણભૂત હોવું જોઈએ.
- 255માં લૉ કમિશનના રિપોર્ટની ભલામણ મુજબ, “નિયમોનું પાલન ન કરવા બદલ રાજકીય પક્ષો પર કર લાભો ગુમાવવા ઉપરાંત એક્સપ્રેસ પેનલ્ટી લાદવી જોઈએ…. અને નિયમમુજબ દંડ આમાં દૈનિક રૂ.ના દંડનો સમાવેશ થવો જોઈએ. જો ડિફોલ્ટ 90 દિવસથી વધુ ચાલુ રહે તો બિન-અનુપાલનનાં પ્રત્યેક દિવસ માટે 25,000, રદ કરવાની સંભાવના સાથે. વધુમાં, જો પક્ષ ખોટા નિવેદનો કરે તો ECI રૂ. 50 લાખ સુધી દંડ વસૂલી કરવો જોઈએ.
- જે રાજકીય પક્ષો લાંબા સમય સુધી નિષ્ક્રિય રહે છે, કોઈપણ ચૂંટણીમાં ભાગ લેતા નથી અને ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા દાન મેળવતા રહે છે તેમને ECI દ્વારા સમયાંતરે ડી-લિસ્ટ કરવા જોઈએ જેથી કરીને આવા પક્ષો ઈલેક્ટોરલ બોન્ડનો ફાયદો ન ઉઠાવી શકે.
- રાજકીય પક્ષોની આવક, ખર્ચ અને યોગદાનના નિવેદનોનું CAG (કેગ) દ્વારા ઓડિટ થવું જોઈએ.
- IT એક્ટની કલમ 276CC જે વ્યક્તિઓ તેમના IT રિટર્ન સબમિટ કરવામાં નિષ્ફળ જાય તેમને દંડ કરે છે, તેવી જ રીતે રાજકીય પક્ષોને પણ સમાન કાનૂની જોગવાઈઓ લાગુ થવી જોઈએ.
