ભારતે પાકિસ્તાનને સપ્ટેમ્બર 1960ની સિંધુ જળ સંધિની સમીક્ષા કરવા અને તેમાં સુધારો કરવા નોટિસ મોકલી છે. છ દાયકા જૂની આ સંધિના અમલીકરણ સાથે સંબંધિત વિવાદ નિરાકરણ મિકેનિઝમના પાલન અંગેના તેના વલણને કારણે પ્રથમ વખત આ નોટિસ પાકિસ્તાનને મોકલવામાં આવી હતી. જોકે, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 2016માં ઉરી હુમલા બાદ જ પાકિસ્તાનને સંકેત આપ્યો હતો. પીએમે 11 દિવસની સંધિ સમીક્ષા બેઠકમાં હાજરી આપતા અધિકારીઓને કહ્યું હતું કે, “લોહી અને પાણી એક સાથે વહી શકે નહીં.” જણાવી દઈએ કે ઉરી હુમલામાં ભારતના 18 જવાનો શહીદ થયા હતા.
અને બે વર્ષથી ઓછા સમય પછી, મે 2018 માં, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ બાંદીપોરમાં 330 મેગાવોટ કિશનગંગા હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટનું ઉદ્ઘાટન કર્યું અને જમ્મુ અને કાશ્મીરના કિશ્તવાડમાં 1,000 મેગાવોટના પાકલ-દુલ પ્લાન્ટનો શિલાન્યાસ કર્યો. તે જ સમયે, બે અન્ય મોટા હાઇડ્રો પ્રોજેક્ટ્સ, 1,856 મેગાવોટ સાવલકોટ અને 800 મેગાવોટ બરસર, પણ સપ્ટેમ્બર 2016ની સંધિ સમીક્ષા બેઠક પછી તરત જ ઝડપી-ટ્રેક કરવામાં આવ્યા હતા.
ભારતે ઝડપી કાર્યવાહી કરી
તદુપરાંત, ચિનાબની બે ઉપનદીઓ કિશનગંગા અને મારુસુદર પર સ્થિત પ્રોજેક્ટ્સે સંકેત આપ્યો હતો કે સરકાર દરેક વિકલ્પ સાથે પાકિસ્તાનને જવાબ આપવા માટે તૈયાર છે. પાકલ-દુલ પ્રોજેક્ટની શરૂઆત, જે એક દાયકાથી અટકી રહી છે, તે સંધિના દાયરામાં ભારતના પાણીનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવા માટે સિંધુ જળ પ્રણાલી પર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફાસ્ટ-ટ્રેક કરવાના મોદી સરકારના ઈરાદાને રેખાંકિત કરે છે. આમાં સિંધુની પશ્ચિમી ઉપનદીઓ, જેમ કે ચિનાબ અને જેલમ, તેમજ તેમને ખોરાક આપતી સ્ટ્રીમ્સ પર હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ્સનું નિર્માણ સામેલ છે.
ભારતની જળ સંગ્રહ ક્ષમતા
યુએસ સેનેટ કમિટિ ઓન ફોરેન રિલેશન્સના 2011ના અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે ભારત આ પ્રોજેક્ટ્સનો ઉપયોગ સિંધુમાંથી પાકિસ્તાનના પુરવઠાને નિયંત્રિત કરવાના માર્ગ તરીકે કરી શકે છે, જેને તેની સામુદ્રધુની ગણવામાં આવે છે. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, “આ પ્રોજેક્ટ્સની સંચિત અસરથી ભારતને પાકની વધતી મોસમમાં નિર્ણાયક ક્ષણોમાં પાકિસ્તાનને પુરવઠો મર્યાદિત કરવા માટે પૂરતું પાણી સંગ્રહિત કરવાની ક્ષમતા મળી શકે છે.”
પેન્ડિંગ હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ્સ અને સ્ટોરેજ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને ઝડપી બનાવવું એ સ્પષ્ટપણે ભારતની સિંધુ વ્યૂહરચનાનો મુખ્ય ઘટક છે, કારણ કે સંધિ તેના વર્તમાન સ્વરૂપમાં ભારતને સ્થાનિક સહિત વિવિધ હેતુઓ માટે પશ્ચિમી નદીઓ પર 3.6 મિલિયન એકર ફીટ (MAF) સુધીનો સંગ્રહ કરવાની મંજૂરી આપે છે. ક્ષમતા નિર્માણ માટે પરવાનગી આપે છે.
