વર્ષ 2020 માં લદ્દાખની ગલવાન ઘાટીમાં ભારતીય સેનાની સાથે ચીની સેનાની અથડામણ પછી 9 ડિસેમ્બરે તવાંગ સેક્ટરની યાંગત્સે બોર્ડર પોસ્ટ પર ફરી એકવાર ભારત અને ચીનના સૈનિકો વચ્ચે અથડામણ થઈ. ભારતીય સેનાનું કહેવું છે કે આ અથડામણમાં બંને દેશના કેટલાક સૈનિકો ઘાયલ થયા છે, પરંતુ વધુ ચીની સૈનિકો ઘાયલ થયા છે. આ અથડામણ બાદ ભારતમાં ફરી એકવાર ચીન સાથે વેપાર બંધ કરવાનો અવાજ ઉઠવા લાગ્યો છે. માત્ર સરહદ જ નહીં વેપારના મોરચે પણ ચીન ભારત માટે મોટો પડકાર છે. ભારત માટે ચીનમાંથી આયાતને સંપૂર્ણપણે બંધ કરવી શક્ય નથી.
એક તરફ ભારત ચીનને પોતાનો દુશ્મન માને છે તો બીજી તરફ એક કડવું સત્ય છે કે ભારત ચીન પર ઘણી હદ સુધી નિર્ભર છે. જો કે ભારત છેલ્લા કેટલાક સમયથી ચીન પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. પરંતુ હજુ સુધી તેમાં સફળતા મળી નથી.
બંને દેશો વચ્ચે આયાત અને નિકાસ કેટલી છે?
ચીનના કસ્ટમ્સ વિભાગ દ્વારા શેર કરવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર વર્ષ 2022ના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળામાં એટલે કે જાન્યુઆરીથી માર્ચ દરમિયાન ભારત અને ચીન વચ્ચેના વેપારમાં વાર્ષિક ધોરણે 15.3 ટકાનો વધારો થયો છે. માર્ચ ક્વાર્ટરમાં બંને દેશો વચ્ચેનો દ્વિપક્ષીય વેપાર વધીને $32 બિલિયન થઈ ગયો છે. બીજી તરફ ચીન જનરલ એડમિનિસ્ટ્રેશન ઓફ કસ્ટમ્સ (GAC)ના ડેટા અનુસાર વર્ષ 2021માં ભારતનો ચીન સાથેનો વેપાર 125.6 અબજ ડોલર સુધી પહોંચી ગયો છે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે ચીનનો ભારત સાથેનો વેપાર 100 અબજ ડોલરને પાર થયો છે. આ આંકડામાં ભારતે માત્ર 28.1 અબજ ડોલરની નિકાસ કરી હતી જ્યારે 94.57 અબજ ડોલરની આયાત કરી હતી. બંને દેશો વચ્ચે જે ગતિએ વેપાર વધી રહ્યો છે તે જોતા એવું ન કહી શકાય કે બંને દેશો વચ્ચે બધું સામાન્ય થઈ ગયું છે.
ભારત ચીન પાસેથી શું ખરીદે છે?
વાણિજ્ય પ્રધાન પીયૂષ ગોયલે રાજ્યસભામાં જણાવ્યું હતું કે ભારત મુખ્યત્વે ચીનમાંથી ઈલેક્ટ્રોનિક આઈટમ્સ, ટીવી કેમેરા, ઓટો એસેસરીઝ, કેમિકલ, કોપર, કોટન યાર્ન, જૂતા ચંપલ, સ્ટીલ, સર્કિટ, સેમિકન્ડક્ટર, ખાતર જેવી ચીજોની આયાત કરે છે. ભારતીય મોબાઈલ માર્કેટના લગભગ 55 થી 56 ટકા પર ચીનનો કબજો છે. દિલ્હી મેટ્રોમાં SUGC (શાંઘાઈ અર્બન ગ્રુપ કોર્પોરેશન) નામની ચાઈનીઝ કંપની પણ કામ કરી રહી છે. આ સિવાય ભારત ફાર્મા ઉદ્યોગમાં વપરાતા લગભગ 60 થી 70 ટકા રસાયણો ચીન પાસેથી ખરીદે છે.
ભારત ચીનને શું વેચે છે ?
આપણો દેશ ચીનમાં ઘણા કાચા માલ, કપાસ, તાંબુ, એલ્યુમિનિયમ અને કુદરતી હીરા અને રત્નોની નિકાસ કરે છે. આ ઉપરાંત માછલી, મસાલા, આયર્ન ઓર, ગ્રેનાઈટ સ્ટોન અને પેટ્રોલિયમ પેદાશો જેવી ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓ ભારતમાંથી ચીનમાં નિકાસ કરવામાં આવે છે.
જે વસ્તુઓની આયાત વધી છે
ભારતના વાણિજ્ય મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર ગયા વર્ષે એટલે કે 2021માં ચીનથી લેપટોપ અને કોમ્પ્યુટર, ઓક્સિજન કોન્સેન્ટ્રેટર અને એસિટિક એસિડની આયાતમાં રેકોર્ડ વધારો થયો છે. બીજી તરફ ભારત ચીનને ચોખા, સોયાબીન, શાકભાજી, ફળો, કપાસ અને દરિયાઈ ખાદ્ય પદાર્થોનું વેચાણ કરે છે.
ચીનમાંથી આયાત ઘટાડવા માટે ભારત શું પગલાં લઈ રહ્યું છે?
પીયૂષ ગોયલે કહ્યું, ‘ભારત સરકાર તેના પાડોશી દેશ ચીન સાથે વેપાર ખાધને ઘટાડવા માટે અનેક પગલાં લઈ રહી છે. હાલમાં કેન્દ્ર સરકાર દેશના મેન્યુફેક્ચરિંગ સેક્ટરને મજબૂત બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. અને તેને મજબૂત કરવા માટે સરકારે ઉત્પાદન સાથે જોડાયેલી પ્રોત્સાહક યોજનાઓ પણ શરૂ કરી છે.
ભારતમાં 3560 કંપનીઓમાં ચીની ડિરેક્ટરો
કેન્દ્ર સરકારે ચીન સાથે સંબંધિત ડેટા સંસદમાં રજૂ કર્યા હતા. કોર્પોરેટ અફેર્સ મંત્રાલયના રાજ્ય મંત્રી રાવ ઈન્દ્રજીત સિંહે સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે, ‘કોર્પોરેટ ડેટા મેનેજમેન્ટ (CDM)ના ડેટા અનુસાર ભારતમાં વિદેશી કંપનીઓ તરીકે 174 ચીની કંપનીઓ નોંધાયેલી છે અને 3560 કંપનીઓમાં ડિરેક્ટર ચીની છે. સરકારે કહ્યું કે ચીની રોકાણકારો અથવા શેરધારકો સાથેની કંપનીઓની ચોક્કસ સંખ્યા આપવી શક્ય નથી. કારણ કે કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રાલયની સિસ્ટમમાં ડેટા અલગથી રાખવામાં આવતો નથી. તે જાણીતું છે કે સીડીએમ એ ડેટા મોડેલનો એક પ્રકાર છે, જેનો હેતુ ડેટાબેઝમાં ઘણી પ્રક્રિયાઓને એકીકૃત રીતે રજૂ કરવાનો છે.
તણાવ છતાં ધંધો વધી રહ્યો છે
બીબીસીના એક રિપોર્ટમાં આનું કારણ જણાવતા જેએનયુના પ્રોફેસર અલકા આચાર્ય કહે છે, ભારત અને ચીન વચ્ચેનો વિવાદ પહેલીવાર નથી બન્યો, તેમ છતાં ભારતે ચીન સાથેના સંબંધોને આગળ વધાર્યા છે. ભારત હંમેશા ઈચ્છે છે કે ચીન સાથેના સંબંધો બહેતર રહે છે.બંને દેશો વચ્ચે સરહદ પર શાંતિ જળવાઈ રહે તે માટે કરારો પણ થયા છે. ભારતના સકારાત્મક વલણને કારણે બંને દેશો વચ્ચેના આર્થિક સંબંધો વધુ મજબૂત બન્યા છે. પરંતુ ગાલવાનની ઘટના બાદ ભારતે પોતાનું વલણ બદલી નાખ્યું. જો કે હવે પણ ભારત અને ચીન વચ્ચેના વ્યાપારિક સંબંધોને રોકી શકાય તેમ નથી. બંને દેશોને એકબીજાની જરૂર છે.
અરુણાચલમાં વારંવાર સામ-સામે થાય છે
અરુણાચલ પ્રદેશમાં બંને પક્ષો તવાંગ સેક્ટરમાં LAC સાથેના કેટલાક વિસ્તારોમાં તેમના દાવાઓની હદ સુધી વિસ્તારમાં પેટ્રોલિંગ કરે છે. 2006 થી આ વલણ છે. આ વિસ્તારમાં પેટ્રોલિંગ દરમિયાન ભારતીય અને ચીની સૈનિકો અવારનવાર સામસામે આવી જાય છે. આ પહેલીવાર નથી જ્યારે અરુણાચલ પ્રદેશના આ વિસ્તારમાં ભારતીય અને ચીની સૈનિકો વચ્ચે સામ-સામે આવી હોય. ઑક્ટોબર 2021 માં આવી જ ઘટના બની હતી જ્યારે કેટલાક ચીની સૈનિકોને ભારતીય સૈનિકોએ યાંગસેમાં થોડા કલાકો માટે અટકાયતમાં લીધા હતા.
