વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન હાલના સમયમાં ફરી એકવાર ચર્ચામાં છે. તેમણે 2 ઓગષ્ટ, 1939માં રાષ્ટ્રપતિ ફ્રેન્કલિન ડી. રૂઝવેલ્ટને એક પત્ર લખ્યો હતો. આ પત્રના લીધે આઈન્સ્ટાઈન ફરી ચર્ચામાં આવ્યા છે. કારણે કે આ પત્ર ₹32.7 કરોડ ($3.9 મિલિયન)માં વેચાયો છે. 85 વર્ષ જૂના આ પત્ર આઈન્સ્ટાઈને અણુ બોમ્બના વિકાસમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી તે વિશેનો છે. આ ઐતિહાસિક દસ્તાવેજમાં ભૌતિકશાસ્ત્રી લીઓ સ્ઝિલાર્ડ દ્વારા સહ-હસ્તાક્ષર કરાયેલ છે. આ પત્ર ફ્રેંકલિનની લાયબ્રેરીમાંથી મળ્યો છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન આઈન્સટાઈને પ્રથમવાર અમેરિકાને રાષ્ટ્રપતિને પરમાણુ બોમ્બ બનાવવાન સલાહ આપી હતી. 
આઈન્સ્ટાઈન બીજા વિશ્વ યુદ્ધ સમયે નાઝી જર્મનીમાંથી ભાગી આવ્યા હતા. તે સમયે તેઓ જર્મનીના પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવાની સંભાવનાને લઈને ખૂબ જ ચિંતિત હતા. પત્રમાં, તેમણે રૂઝવેલ્ટને નાઝી વૈજ્ઞાનિકો પરમાણુ વિભાજનમાં સફળતા હાંસલ કરવાના છે તેવી સંભાવના વિશે ચેતવણી આપી હતી. તેમણે આ ખતરાનો સામનો કરવા માટે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ દ્વારા તેના પોતાના પરમાણુ સંશોધનને સમર્થન અને પ્રાથમિકતા આપવાની તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.
આઈન્સ્ટાઈનના પત્રમાં તાજેતરની વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિઓ, ખાસ કરીને યુરેનિયમનો ઊર્જાના નવા અને નોંધપાત્ર સ્ત્રોત તરીકે ઉપયોગ થઈ શકે તેવી વાતનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે સમજાવ્યું કે આ ઊર્જાનો ઉપયોગ અભૂતપૂર્વ વિનાશક શક્તિના બોમ્બ બનાવવા માટે કરી શકાય છે. આ ચેતવણી યુ.એસ. સરકારના મેનહટન પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવાના નિર્ણય માટે ઉત્પ્રેરક હતી, એક ટોચની ગુપ્ત પહેલ જે આખરે પ્રથમ અણુ બોમ્બના વિકાસ તરફ દોરી ગઈ.
પત્રની હરાજી તેની સફર જેટલી જ આકર્ષક છે. તે શરૂઆતમાં ન્યૂયોર્કમાં ફ્રેન્કલિન ડી. રૂઝવેલ્ટ લાઇબ્રેરીના સંગ્રહનો એક ભાગ હતો. વર્ષોથી, તે પ્રકાશક માલ્કમ ફોર્બ્સ અને માઈક્રોસોફ્ટના સહ-સ્થાપક પોલ એલન જેવી નોંધપાત્ર વ્યક્તિઓના સંગ્રહનો ભાગ બનીને ઘણી વખત અનેક હાથોમાં પહોંચ્યો હતો. પોલ એલને તેના ઐતિહાસિક મહત્વને ઓળખીને 2002માં $2.1 મિલિયનમાં આ પત્ર મેળવ્યો હતો.
અમેરિકાના ક્રિસ્ટીઝ ખાતે પુસ્તકો અને હસ્તપ્રતોના વરિષ્ઠ નિષ્ણાત પીટર ક્લાર્નેટે આ પત્રને “ઇતિહાસના સૌથી પ્રભાવશાળી પત્રોમાંના એક” તરીકે વર્ણવ્યો હતો. આટલી ઊંચી કિંમતે તેનું વેચાણ આઈન્સ્ટાઈનની ચેતવણીની કાયમી અસર અને ઈતિહાસના અભ્યાસક્રમ પર તેના ગંભીર પરિણામોને રેખાંકિત કરે છે.
પરમાણુ શસ્ત્રોના વિકાસમાં આઈન્સ્ટાઈનનું યોગદાન તેમના પોતાના માટે ઊંડી ખેદનું કારણ હતું. પાછળથી તેમણે મેનહટન પ્રોજેક્ટમાં તેમની ભૂમિકાનો ઉલ્લેખ “એક મહાન ભૂલ” તરીકે કર્યો હતો. 1945માં હિરોશિમા અને નાગાસાકીના પરમાણુ બોમ્બ ધડાકાને કારણે થયેલા વિનાશના સાક્ષી બન્યા પછી, આઈન્સ્ટાઈને આ શસ્ત્રોના ઉપયોગના પરિણામે અપાર માનવીય વેદનાઓ પર શોક વ્યક્ત કરતા ગહન દુ:ખ વ્યક્ત કર્યું.
હરાજી કરાયેલ આ પત્ર એ વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતી નૈતિક મૂંઝવણો અને તેમના કાર્યના દૂરગામી પરિણામોની સ્પષ્ટ યાદ અપાવે છે. તે વૈજ્ઞાનિક સંચારની શક્તિ અને તેની સાથે આવતી જવાબદારીના પુરાવા તરીકે પણ કામ કરે છે. આ પત્રનું વેચાણ માત્ર તેના ઐતિહાસિક મહત્વને જ ઉજાગર કરતું નથી પરંતુ સમાજમાં વિજ્ઞાનની ભૂમિકા અને વૈજ્ઞાનિકોની નૈતિક જવાબદારીઓ વિશે પણ મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્નો ઉભા કરે છે.
પત્રનો ખરીદનાર અનામી છે. પરંતુ દસ્તાવેજના નવા માલિક પાસે હવે ઇતિહાસનો એક અભૂતપૂર્વ ભાગ છે. જેણે આધુનિક વિશ્વને આકાર આપ્યો છે. જેમ-જેમ આ પત્રનો અભ્યાસ અને પૃથ્થકરણ ચાલુ રહે છે તેમ, તે માનવ ઇતિહાસના સૌથી અશાંત સમયગાળામાંના એક દરમિયાન વિજ્ઞાન, રાજકારણ અને નૈતિકતા વચ્ચેની જટિલ આંતરપ્રક્રિયામાં નિઃશંકપણે મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે.
