થોડા દિવસ પહેલાં છાપામાં એક વાચકનો પત્ર વાંચ્યો કે આજકાલ યુવાન-યુવતીઓ જ નહીં પણ આધેડ વયનાં સ્ત્રી-
પુરુષો સ્થળકાળનું ભાન રાખ્યા વિના, બસ-ટ્રેન-મેટ્રો કે સ્ટેશનો પર વિડિયો-રીલ્સ બનાવીને બીજાને ત્રાસ આપે છે. આ માટે કડક કાયદો ઘડવાની જરૂર છે.
વાત તો સાચી. આપણે ત્યાં સ્માર્ટફોનનું ગાંડપણ છે એવું કદાચ દુનિયામાં ક્યાંય નહીં હોય. આજથી પાંચ વર્ષ પહેલાં, કોરોનાકાળમાં જ્યારે માતા-પિતાએ ઘરમાં ગોંધાઈ રહેલાં સંતાનોને ભણતર માટે ફરજિયાત ફોન, ટેબ્લેટ્સ અપાવવા પડ્યાં તેમાંથી એક નવી સમસ્યા ઊભી થઈ. સંતાનો માત્ર ભણવા માટે જ ગેજેટ્સનો ઉપયોગ કરતાં નહોતાં. આથી બન્યું એવું કે, પોતાનાં બાળકુસુમને સ્માર્ટ ફોન-ઈન્ટરનેટના વાવાઝોડામાં ફંગોળાતાં જોઈ રહેલા માવતર નિસાસો નાખતાં કે ‘કોરોનાએ તો દાટ વાળ્યો. છોકરાં ભણવા કરતાં બગડે છે વધારે.’
એ સમયે એટલે કે પાંચેક વર્ષ પહેલાં કોરોનાને પગલે લાદવામાં આવેલા લોકડાઉન દરમિયાન બી.એ.પી.એસ. સંસ્થાના એક હજારથી વધુ સંતો-કાર્યકરો અધ્યાત્મ, નૈતિકતા તેમ જ કોરોના વેક્સિનની જાગૃતિ માટે ગુજરાતભરમાં લાખો ઘરોની પર્સનલી વિઝિટ કરી રહ્યા હતા ત્યારે તેમના અનુભવોના આધારે નિષ્ણાતોએ તારણ કાઢ્યું કે કોરોના મહામારીએ જેટલી જાનહાનિ કરી છે તેનાથી વધુ ચારિત્ર્યહાનિ કરી છે. કોરોનામાં માણસનાં મૃત્યુ માટે તો ઘણા જાગ્રત છે, પણ સંસ્કારોનાં મૃત્યુ માટે કેટલા?
કલાકોના કલાકો સુધી નેટ-સર્ફિંગની કુટેવ માટે નિષ્ણાતો કહે છે: અશ્ર્લીલ અને અસામાજિક પદ્ધતિ શીખવતી વેબસાઈટ્સ જોવાથી બાળકો અને યુવાનોનાં ચારિત્ર્ય અને મનોબળ પર ઘાતક અસર પડી રહી છે. વળી આ રીતે લાંબો સમય મોબાઈલ, ટેબ્લેટ સામે બેસી રહેવાના કારણે અભ્યાસ અને આરોગ્ય બંનેને જોખમમાં આવી જાય છે.
આનો એકમાત્ર ઉપાય છેઃ મા-બાપની જાગૃતિ. અંગ્રેજ તત્ત્વચિંતક અને નોબેલ-પ્રાઈઝ વિજેતા બર્ટ્રાન્ડ રસેલે એજ્યુકેશન એન્ડ ધ સોશિયલ ઓર્ડર શીર્ષક હેઠળ પ્રકાશિત કરેલા પુસ્તકમાં લખ્યું છે કે, ‘સ્કૂલ કરતાં ઘરમાં આપવામાં આવેલું શિક્ષણ વધારે ઉપયોગી છે. અત્યારે બાળકો અને યુવાનોના માનસિક વિકાસમાં પરિવારજનોએ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવવાની છે.’ ટૂંકમાં મા-બાપ દ્વારા આપવામાં આવતા સંસ્કાર જ સંતાનના જીવનઘડતરનો પાયો છે.
આજકાલ તો સંસ્કારની સાથે આધ્યાત્મનું, આપણી સનાતન સંસ્કૃતિનું જ્ઞાન આપવાની હિમાયત પણ થઈ રહી છે. આ સંદર્ભમાં એક પ્રસંગ સાંભરે છે. અંગ્રેજ કવિ સેમ્યુઅલ ટેલર કોરિજને તેમના એક મિત્રે કહ્યું, ‘મને એ સમજાતું નથી કે બાળકોને ધાર્મિક શિક્ષણ આપવાની હિમાયત શા માટે થઈ રહી છે!’
‘કેમ, તેમાં વાંધો લેવા જેવું શું લાગે છે?’ કવિએ પૂછ્યું.
મિત્ર કહે, ‘બાળકોની બુદ્ધિ અપરિપક્વ હોય છે. તે પરિપક્વ ન થાય ત્યાં સુધી તેના પર આવા વિચારો લાદવા ન જોઈએ. મોટાં થાય ત્યારે શું ગ્રહણ કરવું અને, શું નહીં એ એમને પોતાની મેળે જ નક્કી કરવા દો. વળી, બાળકોની સ્વતંત્રતા પર તરાપ મારી તેને ધાર્મિક શિક્ષણ આપવું એને હું જોહુકમી જ માનું છું.’
આ સાંભળી કવિએ કંઈ જવાબ ન આપ્યો. એમણે મિત્રને કહ્યું, ‘ચાલો, મારા બગીચામાં એક લટાર મારીએ.’ બગીચામાં આડેધડ ઊગેલાં મોટાં ખડ, ઝાડીઝાંખરાં, નકામા છોડ, વગેરે જોઈને મિત્રે કહ્યું, ‘આને તમે બગીચો કહો છો? આને તો જંગલ કહેવાય જંગલ… જુઓને, બધું કેવું આડેધડ ઊગી નીકળ્યું છે.’
કવિ કોલરિજ કહે, ‘બગીચામાં કોઈ છોડ, ઘાસ કે વેલીની સ્વતંત્રતા ઉપર હું ખોટું આક્રમણ કદી કરતો નથી, એમને જેમ ઊગવું હોય તેમ ઊગે. એમની મરજી મુજબ ઊગવા અને ખીલવા દઉં છું.’ મિત્ર સમજી ગયો કે કોલરિજે પોતાને પોતાની સમજણ વિશે ઉત્તર આપી દીધો છે.
પૂજ્ય પ્રમુખસ્વામી મહારાજ પણ કહેતાં કે જો માતા-પિતા એમનાં બાળકોને (બાળપણથી જ) સંસ્કાર નહીં આપે તો સંપત્તિ અને સંતતિ બંને ગુમાવવાનો વારો આવશે.’
યાદ રહે, મા-બાપ દ્વારા આપવામાં આવતા સંસ્કાર જ જીવનઘડતરનો પાયો છે. જો સંસ્કારનું સિંચન સારું થશે તો પાયો મજબૂત બનશે. સંસ્કાર-હનનથી માનવ નહીં, માનવજાતને નુકસાન થઈ શકે.
(સાધુ જ્ઞાનવત્સલદાસ- બીએપીએસ)
(પોતાનાં પ્રેરણાદાયી વક્તવ્યોથી દેશ-દુનિયામાં અત્યંત જાણીતા એવા સાધુ જ્ઞાનવત્સલદાસ બોચાસણવાસી અક્ષરપુરુષોત્તમ સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય-BAPSના અગ્રણી સંત છે. એમના વાંચન-ચિંતનનો વ્યાપ વિશાળ છે. હિન્દુ સંસ્કૃતિ ઉપરાંત વિશ્વની 200થી વધુ મહાન વ્યક્તિઓની આત્મકથાનું વાંચન અને ઊંડો અભ્યાસ એમણે કર્યો છે. એમને ડોક્ટર ઓફ લિટરેચર-D. Litt ની પદવી પણ પ્રાપ્ત થઈ છે.)
