મુંબઈ સાઉથ લોકસભા બેઠક મહારાષ્ટ્રનો ઐતિહાસિક પ્રદેશ છે. આ સંસદીય બેઠક મુંબઈ શહેર જિલ્લાની 6 વિધાનસભાઓને જોડીને બનાવવામાં આવી છે. આ વિસ્તારમાં ‘ગેટવે ઓફ ઈન્ડિયા’ આવે છે. અહીંથી મોટી સંખ્યામાં પ્રવાસીઓ બોટ સર્વિસ દ્વારા સમુદ્રનો નજારો જોવા આવે છે. આ સંસદીય ક્ષેત્રમાં પ્રાચીન મુમ્બા દેવીનું 400 વર્ષ જૂનું મંદિર છે. તેમના નામ પરથી શહેરનું નામ મુંબઈ રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમજ અહીં સૂફી વડીલ હઝરત સૈયદ પીર હાજી અલી શાહ બુખારીની કબર છે, જેને ‘હાજી અલી દરગાહ’ કહેવામાં આવે છે. આ દરગાહ સમુદ્રમાં એક નાના ટાપુ પર બનેલી છે. આ સંસદીય ક્ષેત્રમાં છત્રપતિ શિવાજી મહારાજે એક કિલ્લો બનાવ્યો હતો જેને કોલાબા કિલ્લો કહેવામાં આવે છે. આ મલબાર હિલ છે જ્યાં હેંગિંગ ગાર્ડન છે. પ્રાચીન વાલકેશ્વર મંદિર અને બાબુલનાથ મંદિર પણ મુંબઈ દક્ષિણ લોકસભા મતવિસ્તારમાં આવે છે. આ બેઠક પર શિવસેનાની લડાઈ શિવસેના સાથે છે. ઉદ્ધવ ઠાકરેની સેનાએ અરવિંદ સાવંતને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે તો શિંદેની સેનાએ યામિની જાધવને ઉમેદવાર તરીકે પસંદ કર્યા છે.
કોંગ્રેસે અત્યાર સુધી આ સીટ 10 વખત જીતી છે, જેમાં ઝવેરી બજાર, શેરબજાર, મંત્રાલય અને અન્ય ઘણી મહત્વની સંસ્થાઓ છે, પરંતુ 2014 થી શિવસેના (હવે ઉદ્ધવ જૂથ) ના અરવિંદ સાવંત સાંસદ છે. હવે મહારાષ્ટ્રમાં રાજકીય સમીકરણો બદલાઈ ગયા છે અને આ વખતે દક્ષિણ મુંબઈ બેઠક પર અન્ય પરિબળ કરતાં ઓળખની લડાઈ વધુ જોવા મળી રહી છે. મુંબઈથી વ્યાપારી સંસ્થાનો ગુજરાત તરફ જશે તેવી સતત ભીતિ સર્જાઈ રહી છે. જો આમ થશે તો દક્ષિણ મુંબઈને સૌથી વધુ અસર થશે. જો કે, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં અહીંથી ઝડપી સ્થળાંતર ચાલુ છે, પરંતુ આ કોરોના પછી બદલાયેલા સંજોગોને કારણે છે.
બેઠકના ઇતિહાસ પર એક નજર
આ બેઠક પર 1952થી કોંગ્રેસનું વર્ચસ્વ છે. લોકસભા ચૂંટણીની શરૂઆતથી સદાશિવ કનોજી પાટીલ (એસ. કે. પાટીલ), જેઓ સ્વતંત્રતા સેનાની પણ હતા અને મુંબઈના અનક્રાઉન કિંગનું બિરુદ ધરાવતા હતા, તેઓ સતત ત્રણ વખત કોંગ્રેસમાંથી જીત્યા છે. 1967ની ચૂંટણીમાં દમદાર પાટીલને યુનાઈટેડ સોશ્યલિસ્ટ પાર્ટીના જ્યોર્જ ફર્નાન્ડિસે હરાવ્યા હતા. આ મોટા વળાંકને બાજુ પર રાખીએ તો સામાન્ય રીતે અહીં લડાઈ હંમેશા કોંગ્રેસ અને ભાજપ વચ્ચે જ રહી છે. કોંગ્રેસ આ સીટ પર 10 વખત જીતી છે, જેમાં મુરલી દેવરા ચાર વખત અને મિલિંદ દેવરા બે વખત જીત્યા છે. ભારતીય જનતા પાર્ટીના જયવંતી બેન મહેતા આ બેઠક પર સતત બે વખત જીત્યા હતા.
હવે સમીકરણો કેવી રીતે બદલાયા છે?
વર્તમાન સાંસદ સાવંતની એનડીએ પાર્ટી, જેમાંથી તેઓ ચૂંટણી જીત્યા હતા, તે હવે શિવસેના સરકારનો ભાગ નથી. સાવંત જેમાંથી જીત્યા તે શિવસેના પણ વિભાજિત થઈ ગઈ છે. અત્યારે તેમની પાસે ધનુષ અને તીર ચૂંટણી ચિન્હ પણ નથી. તેમણે કોંગ્રેસના મિલિંદને બે વખત હરાવ્યા હતા, પરંતુ મિલિંદે હવે ધનુષ્ય અને તીર હાથમાં લીધું છે. ધનુષ-તીરનું પ્રતીક શિવસેના (શિંદે) પાસે છે. મહારાષ્ટ્રમાં સત્તા મહા વિકાસ આઘાડીના હાથમાં હતી, પરંતુ એકનાથ શિંદે શિવસેનાના 40 ધારાસભ્યો સાથે અલગ થઈ ગયા. ભાજપ સાથે સરકાર બનાવી અને રાજ્યના મુખ્યમંત્રી બન્યા. તેમણે શિવસેના પર દાવો કર્યો અને વિધાનસભા અધ્યક્ષ તરીકે ભાજપના રાહુલ નાર્વેકરે શિંદેની તરફેણમાં નિર્ણય આપ્યો. મહારાષ્ટ્રમાં રાજકીય સ્થિરતા હાંસલ થાય તે પહેલા અજિત પવાર પણ NCPથી અલગ થઈ ગયા અને NCP પર દાવો કર્યો.
અત્યાર સુધીમાં NDAએ મુંબઈની 6 લોકસભા સીટો પર એક ગુજરાતી અને એક મારવાડી ઉમેદવાર ઉતાર્યા છે. દક્ષિણ મુંબઈ પરંપરાગત રીતે ગુજરાતી-મારવાડી પ્રભુત્વ ધરાવતી બેઠક છે. અત્યાર સુધી આ સીટ પર મારવાડી 6 વખત અને ગુજરાતી 3 વખત જીતી ચુક્યા છે.
વર્ષ 2014માં આ સીટ શિવસેનાના ખાતામાં ગઈ હતી. આ બેઠક પરથી શિવસેનાના અરવિંદ સાવંત સાંસદ બન્યા હતા. હાલમાં પણ તેઓ અહીંથી સાંસદ છે. 2014ના ચૂંટણી પરિણામો પર નજર કરીએ તો શિવસેનાના અરવિંદ સાવંતનો મુકાબલો કોંગ્રેસના મિલિંદ દેવરા સાથે હતો. અરવિંદ સાવંત આ ચૂંટણીમાં 1,28,564 મતોથી જીત્યા હતા. તેમને 374,609 વોટ મળ્યા જ્યારે કોંગ્રેસના મિલિંદ દેવરાને 2,46,045 વોટ મળ્યા. 2019ની ચૂંટણીમાં શિવસેના અને કોંગ્રેસે ફરીથી આ બે ઉમેદવારો પર વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો. આ વખતે શિવસેનાના અરવિંદને 421,937 વોટ મળ્યા જ્યારે કોંગ્રેસના મિલિંદ દેવરાને 3,21,870 વોટ મળ્યા. અરવિંદ આ ચૂંટણીમાં 1,00,067 મતોથી જીત્યા હતા. આ વખતે હવે અરવિંદ સાવંત સામે યામિની જાધવને મેદાનમાં ઉતારવામાં આવ્યાં છે.
યામિની જાધવ કોણ છે?
તે મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની સ્થાયી સમિતિના પૂર્વ અધ્યક્ષ યશવંત જાધવના પત્ની છે. તેઓ ભાયખલા વિધાનસભા ક્ષેત્રના ધારાસભ્ય પણ છે. તેમણે શિવસેનાના વિભાજનમાં એકનાથ શિંદેને ટેકો આપવાનું નક્કી કર્યું. પતિ યશવંત જાધવ પર લાગેલા આરોપોને કારણે તે શિંદે ગ્રુપમાં જોડાયા હતા.
દક્ષિણ મુંબઈના મતદારો
કુલ મતદારો: 24,59,443
પુરુષઃ 13,27,520
સ્ત્રી: 11,30,701
ટ્રાન્સ જેન્ડર: 222
વૃદ્ધ મતદારો (85+): 55,753
યુવા મતદારો: 17,723 (17-19 વર્ષ)
