કન્યાકુમારીથી ‘ભારત જોડો’ યાત્રા પર નીકળેલા રાહુલ ગાંધી દિલ્હી જતા રસ્તે તપસ્વી બની ગયા. રાજધાનીની કડકડતી ઠંડીમાં જ્યારે રાહુલ સફેદ ટી-શર્ટ પહેરીને ફરતા હતા ત્યારે કોંગ્રેસીઓમાં તેઓ તપસ્વી અને સંતના રૂપમાં જોવા મળતા હતા. 9 જાન્યુઆરીએ એક પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં રાહુલે પણ પોતાને સંન્યાસી ગણાવ્યા હતા. 4 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં અને બાદમાં રાજસ્થાનમાં યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં રાહુલે પોતાને જનોઈધારી બ્રાહ્મણ ગણાવ્યા હતા. રાહુલે પોતાને શિવભક્ત પણ ગણાવ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં રાજકીય ગલિયારામાં સવાલ ઉઠી રહ્યો છે કે પંડિત નેહરુની સેક્યુલર કોંગ્રેસનો સૌથી મોટો ચહેરો પહેલા જનોઈધારી અને હવે તપસ્વી બનવાની શું જરૂર છે.
‘તપસ્વી’ બનવાનું કારણ તત્વજ્ઞાન કે રાજકારણ?
2013 પછી 40 વિધાનસભા અને 2 લોકસભા ચૂંટણી હારી ચૂકેલી કોંગ્રેસ સતત પોતાના સંગઠન અને વ્યૂહરચના બદલી રહી છે. આ પરિવર્તન દરમિયાન કોંગ્રેસ ક્યારેક સોફ્ટ હિંદુત્વના માર્ગે જાય છે તો ક્યારેક બંધારણ અને ધર્મનિરપેક્ષતાના માર્ગે. આ કોંગ્રેસની દુવિધા છે અને તેની નબળાઈ પણ છે.
ભારત જોડો યાત્રામાં રાહુલના ‘સંન્યાસી’ સ્વરૂપ અને સવાલોના જવાબોએ એ ચર્ચાને વેગ આપ્યો છે કે શું રાહુલ હવે માત્ર ફિલોસોફી અને સિદ્ધાંતોની વાત કરશે કે પછી તેઓ રાજનીતિ પણ કરશે? રાહુલ પોતે અને કોંગ્રેસના વ્યૂહરચનાકારો આવું કેમ કરી રહ્યા છે? ચાલો તેને 3 મુદ્દામાં સમજીએ…
- એન્ટની કમિટીના રિપોર્ટ બાદ ચહેરા પર ફોકસ- 2014માં કારમી હાર બાદ સોનિયા ગાંધીએ એકે એન્ટોનીની અધ્યક્ષતામાં એક કમિટીની રચના કરી હતી. સમિતિએ હાર માટે મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણ અને ચૂંટણીમાં સંગઠનની ગેરહાજરીને જવાબદાર ગણાવી હતી. સમિતિના રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે હિંદુઓનો મુદ્દો પણ પાર્ટીના નેતાઓએ ઉઠાવવો જોઈએ. આ સાથે સૌથી મોટા ચહેરા રાહુલની ઇમેજ બદલવા પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.2017માં ગુજરાતની ચૂંટણી દરમિયાન કોંગ્રેસ પણ સોફ્ટ હિન્દુત્વના માર્ગે આગળ વધી હતી, પરંતુ 2019ની ચૂંટણીમાં હાર બાદ તેના પરની ચર્ચા બંધ થઈ ગઈ હતી. 2019 પછી, સંજીવનીની આશામાં, કોંગ્રેસ હવે ફરીથી રાહુલના ચહેરા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે અને સંન્યાસની મદદથી નરમ હિન્દુત્વના માર્ગ પર આગળ વધી રહી છે.
- જે રાજ્યોમાં મુસ્લિમો વધુ છે, ત્યાં પ્રાદેશિક પક્ષોનું વર્ચસ્વ છે – યુપી, બિહાર, આસામ, કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, જમ્મુ-કાશ્મીર અને ઝારખંડમાં અન્ય રાજ્યો કરતાં વધુ મુસ્લિમ વસ્તી છે. 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, યુપીમાં 19.26 ટકા, બિહારમાં 16.87 ટકા, પશ્ચિમ બંગાળમાં 27.01 ટકા, આસામમાં 34.22 ટકા, કેરળમાં 26.56 ટકા, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં 68.31 ટકા અને 14 ટકા મુસ્લિમો ઝારખંડમાં છે. આ રાજ્યોમાં લઘુમતીઓના મત પ્રાદેશિક પક્ષોને જાય છે. તેનું મુખ્ય કારણ મુસ્લિમોના મુદ્દે સ્થાનિક નેતાઓની સ્પષ્ટવક્તા છે. આવી સ્થિતિમાં કોંગ્રેસ હવે પોતાની રણનીતિ બદલવામાં વ્યસ્ત છે.
- 4 મોટા રાજ્યોમાં જ્યાં 2023 માં ચૂંટણી યોજાશે, હિન્દુત્વ એક મોટું પરિબળ હશે – કર્ણાટક, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં આ વર્ષે વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાવાની છે. ચાર રાજ્યોમાં લોકસભાની 93 બેઠકો છે. એટલા માટે આ ચૂંટણીઓને 2024ની સેમીફાઇનલ પણ કહેવામાં આવી રહી છે.
2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, મધ્યપ્રદેશમાં 90.8% હિંદુ વસ્તી છે, રાજસ્થાનમાં 88.49%, છત્તીસગઢમાં 93.25% અને કર્ણાટકમાં 84% છે. મધ્યપ્રદેશ ભાજપ-જન સંઘ માટે પ્રથમ રાજ્ય હતું, જ્યાં પાર્ટીએ 1977માં સરકાર બનાવી હતી.
કોંગ્રેસ સામે પડકાર છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં સરકાર બચાવવાનો છે, જ્યારે પાર્ટી મધ્યપ્રદેશ અને કર્ણાટકમાં પુનરાગમન કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.
સંગઠન પર મૌન, રાહુલ મુદ્દા પર નિર્ણય લેવામાં વ્યસ્ત
ભારત જોડો યાત્રા દરમિયાન રાહુલ ગાંધી ઘણી પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી રહ્યા છે, પરંતુ સંગઠનને લગતા પ્રશ્નો પર મૌન સેવી રહ્યા છે. વાસ્તવમાં ગાંધી પરિવારે સંગઠનની કમાન છોડી દીધી છે અને મોદી અને સંઘ સામેના મુદ્દા નક્કી કરવામાં વ્યસ્ત છે. તેની પાછળનું કારણ આગામી 2024ની ચૂંટણી છે.
રાહુલે પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં કહ્યું કે અમે ચૂંટણી જીતવા કે હારવા માટે નથી કામ કરી રહ્યા, અમે એક વિચારધારાને હરાવવાની લડાઈ લડી રહ્યા છીએ. જો કે કોંગ્રેસમાં તેમની ભૂમિકા શું હશે તે મલ્લિકાર્જુન ખડગેએ નક્કી કરવાનું છે.
2019માં હાર બાદ CWCની બેઠકમાં રાહુલે કહ્યું હતું કે કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતાઓએ આ મુદ્દો ઉઠાવવામાં તેમનું સમર્થન કર્યું નથી. આ કારણોસર રાહુલ સંગઠનના કામથી અંતર રાખીને મુદ્દા નક્કી કરવામાં વ્યસ્ત છે.
ઉદયપુર ચિંતન શિબિરમાં પણ સોફ્ટ હિન્દુત્વની ઝલક જોવા મળી હતી
મે 2022માં કોંગ્રેસે રાજસ્થાનના ઉદયપુરમાં ચિંતન શિવરનું આયોજન કર્યું હતું. જેમાં દેશભરમાંથી કોંગ્રેસના અધિકારીઓને બોલાવવામાં આવ્યા હતા. કોંગ્રેસને પુનઃ પ્રેરિત કરવા માટે અનેક ઠરાવો પસાર કરવામાં આવ્યા હતા.
શિબિરમાં સૌથી વધુ ચર્ચાનો વિષય ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવની તસવીર સાથેનું પોસ્ટર હતું, જે કોંગ્રેસના કોઈપણ કાર્યક્રમમાં પ્રથમ વખત મુકવામાં આવ્યું હતું. હકીકતમાં, સોનિયા ગાંધીએ સત્તા સંભાળ્યા બાદ પૂર્વ પીએમ નરસિમ્હા રાવ અલગ પડી ગયા હતા.
2011 માં એક જાહેર કાર્યક્રમમાં, ગાંધી પરિવારના નજીકના નેતા મણિશંકર ઐય્યરે કહ્યું હતું કે બાબરી ધ્વંસમાં રાવની ભૂમિકા બાદ પાર્ટી હાઈકમાન્ડ અસ્વસ્થતા અનુભવે છે.
મનમોહન સિંહના મીડિયા સલાહકાર સંજય બારુએ તેમના પુસ્તક ‘એક્સીડેન્ટલ પ્રાઈમ મિનિસ્ટર’માં દાવો કર્યો છે કે પૂર્વ પીએમના નિધન બાદ કોંગ્રેસ હાઈકમાન્ડે તેમના પરિવાર પર દબાણ કર્યું અને તેમના અંતિમ સંસ્કાર હૈદરાબાદમાં કરાવ્યા. તેનું કારણ નરસિંહ રાવની સરકાર દરમિયાન બાબરી મસ્જિદનું પતન હતું.
કોંગ્રેસની સોફ્ટ હિન્દુત્વની રણનીતિ ફ્લોપ રહી છે
આ પહેલીવાર નથી જ્યારે કોંગ્રેસ સોફ્ટ હિંદુત્વના સહારે રાજકારણમાં બહુમતીઓને મદદ કરવામાં વ્યસ્ત હોય. 1956માં કોંગ્રેસે જનસંઘનો સામનો કરવા માટે બહુજન સાધુ સમાજની સ્થાપના કરી હતી. 1966માં આ સંગઠને ગોહત્યાના વિરોધમાં કોંગ્રેસ સરકારનો વિરોધ કર્યો હતો.
આ સંગઠન 1967માં ઈન્દિરા ગાંધી અને કોંગ્રેસના જૂના નેતાઓ વચ્ચેના વિવાદ બાદ સમાપ્ત થઈ ગયું હતું. 1984માં રાજીવ ગાંધીની સરકારે અયોધ્યા વિવાદમાં તાળા ખોલવાની સૂચના આપી હતી.
કોંગ્રેસના આ પગલાને હિંદુઓની મદદ તરીકે જોવામાં આવ્યું હતું. જોકે, 1990 સુધીમાં આ વિવાદ કોંગ્રેસ માટે મોટી સમસ્યા બની ગયો હતો. 1998માં સોનિયા ગાંધીના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસે આ વિવાદથી પોતાને દૂર કરી લીધા હતા.
2017માં કોંગ્રેસે રાહુલ ગાંધીનું ગોત્ર કહીને તેનો ફરીથી અમલ શરૂ કર્યો હતો, પરંતુ ગુજરાતમાં હાર બાદ તેના પર મૌન સેવ્યું હતું. કોંગ્રેસ ફરી આ માર્ગે આગળ વધી છે. હિન્દુત્વની પીચ પર કોંગ્રેસ ભાજપ સામે કેવી રીતે રમે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે.
