મુંબઈ નોર્થ સેન્ટ્રલ લોકસભા બેઠક મહારાષ્ટ્રની મહત્વની બેઠક છે. રાજ્યમાં કુલ 48 સંસદીય બેઠકો છે. આ મતવિસ્તારમાં ભાજપ, કોંગ્રેસ મુખ્ય પક્ષો છે. વિલે પાર્લે, ચાંદીવલી, કુર્લા, કલીના, બાન્દ્રા ઈસ્ટ અને વેસ્ચ મતવિસ્તાર આ લોકસભા મતવિસ્તારમાં આવે છે. આ તમામ 6 વિધાનસભા બેઠકો મુંબઈ ઉપનગરીય જિલ્લામાં આવે છે. વિલે પાર્લેમાં પ્રખ્યાત બિસ્કીટ પારલે જીની પ્રથમ ફેક્ટરી સ્થપાઈ હતી. મુંબઈ ઉત્તર-મધ્ય લોકસભા મતવિસ્તારમાં આવતા બાંદ્રા અને કુર્લા તેમની પોતાની અલગ ઓળખ ધરાવે છે. અહીં દેશનું સૌથી મોટું રેલવે સ્ટેશન છે. આ વિસ્તાર પોર્ટુગીઝ અને બ્રિટિશ સામ્રાજ્યના નિયંત્રણ હેઠળ રહ્યો. આ વિસ્તારોમાં પથ્થરની ખાણો હતી. બાંદ્રાને ઉપનગરોની રાણી કહેવામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં મોટા ચર્ચો આવેલા છે.
લોકસભા ચૂંટણી 2024ના પાંચમા તબક્કા માટે 20 મેના રોજ મતદાન થવાનું છે. તે પહેલા આ તબક્કામાં ‘મુંબઈ નોર્થ સેન્ટ્રલ’ બેઠકની ચર્ચા અચાનક વધી ગઈ છે. ભાજપે અહીંથી પૂનમ મહાજનની ટિકિટ રદ્દ કરી છે. તેમની જગ્યાએ પ્રખ્યાત વકીલ ઉજ્જવલ નિકમને ટિકિટ આપવામાં આવી છે. ઉજ્જવલ નિકમ એ જ વકીલ છે, જેમની વકીલાત બાદ આતંકવાદી અજમલ કસાબને 26/11ના આતંકવાદી હુમલા માટે ફાંસીની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. નિકમ 1993ના બોમ્બે સિરિયલ બોમ્બ બ્લાસ્ટ, ગુલશન કુમાર હત્યા કેસ, શક્તિ મિલ બળાત્કાર કેસ, પ્રમોદ મહાજન હત્યા કેસ સહિત ઘણા હાઇ પ્રોફાઇલ કેસોમાં સરકારી વકીલ રહી ચૂક્યા છે. તેમની સામે કોંગ્રેસે વર્ષા ગાયકવાડને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે. જે દિગ્ગજ રાજનેતા એકનાથ ગાયકવાડના પુત્રી છે અને રાજકારણનો બહોળો અનુભવ છે. બંને વચ્ચે જોરદાર સ્પર્ધા હોવાનું કહેવાય છે. આ બેઠક ભાજપ માટે મુંબઈ નોર્થ જેટલી સરળ નથી.
કોંગ્રેસની સાત વખત જીત
કોંગ્રેસ 7 વખત મુંબઈ નોર્થ સેન્ટ્રલ લોકસભા સીટ જીતી ચુકી છે. 1952માં યોજાયેલી પ્રથમ ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસના નારાયણ સદોબા કાજરોલકર આ બેઠક પરથી જીત્યા હતા. 1957ની ચૂંટણીમાં આ બેઠક ભારતીય કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના શ્રીપદ અમૃત ડાંગે અને અનુસૂચિત જાતિ ફેડરેશનના ગોપાલ કાલુજીના ફાળે ગઈ હતી. 1962માં કોંગ્રેસે ફરીથી આ બેઠક પર કબજો કર્યો અને નારાયણ સદોબા કાજરોલકર સાંસદ બન્યા. 1977માં ભારતીય કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના અહિલ્યા રાંગણેકર સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા. 1980માં જનતા પાર્ટીના પ્રમિલા દંડવતે જીત્યા.
ઈન્દિરા ગાંધીના અવસાન પછી કોંગ્રેસે ફરી એકવાર આ બેઠક પર કબજો કર્યો અને શરદ દિઘે ચૂંટણી જીત્યા. 1989માં શિવસેનાના વિદ્યાધર ગોખલે સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા. 1991માં કોંગ્રેસના શરદ દિઘે ફરી એકવાર સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા. મનોહર જોશી 1999માં શિવસેના તરફથી ચૂંટાયા હતા. 2004 અને 2009માં કોંગ્રેસ આ સીટ જીતવામાં સફળ રહી હતી. એકનાથ ગાયકવાડ 2004માં અને પ્રિયા દત્ત 2009માં સાંસદ હતા. બીજેપી નેતા પૂનમ મહાજન 2014 અને 2019માં અહીંથી સાંસદ છે.
2014થી ‘મોદી જાદુ’ ચાલ્યો
2014માં આ સીટ પર મોદી મેજીક કામ કર્યું હતું. અહીંથી ભારતીય જનતા પાર્ટીએ પૂનમ મહાજનને મેદાનમાં ઉતાર્યા હતાં. તેમને 478,535 વોટ મળ્યા હતા. તેમની સામે કોંગ્રેસના પ્રિયા દત્ત હતા. પ્રિયા દત્તને માત્ર 2,91,764 વોટ મળ્યા હતાં. તેણી 1,86,771 મતોથી ચૂંટણી હાર્યા હતાં. 2019ની ચૂંટણીમાં આ બંને ઉમેદવારો વચ્ચે ફરી મુકાબલો થયો હતો. આ ચૂંટણીમાં પણ ભાજપના પૂનમ મહાજને કોંગ્રેસના પ્રિયા દત્તને 1,30,005 મતોથી હરાવ્યા હતા. જ્યારે પૂનમ મહાજનને 486,672 વોટ મળ્યા હતો તો પ્રિયા દત્તને 3,56,667 વોટ મળ્યા હતાં. પરંતુ આ વખતે ભાજપે પૂનમ મહાજનને બદલે ઉજ્જવલ નિકમને ટિકિટ આપી છે.
ઉજ્જવલ નિકમને ઉમેદવાર બનાવવા પાછળના કારણો
જો કે ઉજ્જવલ નિકમને ટિકિટ આપવાનો નિર્ણય ભાજપની કેન્દ્રીય નેતાગીરીનો હોવાનું માનવામાં આવે છે, પરંતુ વાસ્તવમાં નિકમના નામનો પ્રચાર રાજ્યના એવા ભાજપના નેતાઓએ કર્યો હતો જેઓ પોતે રાજ્યના રાજકારણથી દૂર દિલ્હી જવા માંગતા નથી. તેમાં ભાજપના મુંબઈ એકમના પ્રમુખ અને બાંદ્રા પશ્ચિમના ધારાસભ્ય આશિષ શેલાર, મહાસચિવ મોહિત કંબોજ, રાષ્ટ્રીય મહાસચિવ વિનોદ તાવડે જેવા નેતાઓનો સમાવેશ થાય છે. હવે નિકમને જીતાડવાની જવાબદારી પણ તેમના પર છે. જો તે આવું કરી શકશે નહીં તો ભાજપમાં તેમના ભાવિ રાજકારણને પણ અસર થઈ શકે છે. વળી, છેલ્લી લોકસભાની ચૂંટણીમાં એક લાખ ત્રીસ હજારથી વધુ મતોથી જીતનાર પૂનમ મહાજનના સમર્થકો તેમની ટિકિટ રદ્દ કરવા અંગે અવાજ ઉઠાવતા નથી પરંતુ તેઓ ખુશ પણ નથી. નિકમે પૂનમને ઝુંબેશમાં જોડાવા માટે કહ્યું, પરંતુ સંમત હોવા છતાં, તેણીએ હજુ સુધી નિકમના અભિયાનમાં ભાગ લીધો નથી.
વિવાદ બાદ વર્ષા ગાયકવાડ મેદાનમાં
કોંગ્રેસના વર્ષા ગાયકવાડ, એક અનુભવી રાજકીય ખેલાડી, મહારાષ્ટ્રમાં મુંબઈ ઉત્તર મધ્ય લોકસભા બેઠક માટે મહા વિકાસ અઘાડી તરફથી મેદાનમાં છે, જ્યારે ભાજપે વકીલ ઉજ્જવલ નિકમને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે. નિકમ રાજકારણમાં નવા છે, પરંતુ તેઓ ઘણા સમાચારોમાં રહ્યા છે. આ સીટ પર કોંગ્રેસના ઉમેદવાર શિવસેના (ઉદ્ધવ)ના સમર્થન પર નિર્ભર હોય તેમ લાગે છે.
વર્ષા ગાયકવાડનો દાવો મુંબઈ સાઉથ સેન્ટ્રલ સીટ પરથી હતો, પરંતુ કોંગ્રેસ-શિવસેના (ઉદ્ધવ) વચ્ચે સીટ વહેંચણીના વિવાદ બાદ તેણીને આ પડોશી ઉત્તર મધ્ય સીટ પર શિફ્ટ થવું પડ્યું હતું. વર્ષા મુંબઈ દક્ષિણ મધ્ય લોકસભા મતવિસ્તારમાં આવેલી વિશ્વ વિખ્યાત ઝૂંપડપટ્ટી ધારાવી વિધાનસભા બેઠક પરથી ચાર વખત ધારાસભ્ય રહી ચૂક્યા છે અને બે વખત રાજ્યના શિક્ષણ અને મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. અદાણીની કંપનીને ધારાવીને પુનઃવિકાસ માટે સોંપવાના રાજ્ય સરકારના નિર્ણય સામે તેઓ ખૂબ જ અવાજ ઉઠાવે છે. શિવસેના (ઉદ્ધવ)એ કોંગ્રેસની સંમતિ લીધા વિના અનિલ દેસાઈને દક્ષિણ મધ્યમાંથી ઉમેદવાર જાહેર કર્યા. બાદમાં મંત્રણામાં વિજયની ગેરંટી સાથે દક્ષિણ મધ્યને બદલે મુંબઈ ઉત્તર મધ્ય બેઠક કોંગ્રેસને આપવા અંગે સમજૂતી થઈ અને વર્ષા ગાયકવાડને કોંગ્રેસની ટિકિટ મળી. આ વિવાદને કારણે સંજય નિરુપમ કોંગ્રેસ છોડીને શિવસેના (શિંદે)માં જોડાયા છે.
આ વિસ્તારના મુદ્દાઓ વિશે વાત કરીએ તો વધતી વસ્તીને કારણે શહેરી વિકાસની જરૂર છે. શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવાની જરૂર છે અને સ્વાસ્થ્ય સુવિધાઓમાં સુધારો કરવાની જરૂર છે. આ ઉપરાંત યુવાનો માટે રોજગારીની તકોનો અભાવ છે. કાયદો અને વ્યવસ્થા જાળવવી એ એક મોટો પડકાર છે. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં મુંબઈ ઉત્તર મધ્ય લોકસભા બેઠક પર 1,731 મતદાન મથકો અને 18,67,292 મતદારો હતા.
મુંબઈ નોર્થ સેન્ટ્રલ લોકસભા બેઠક 1952 થી અસ્તિત્વમાં છે. આ સીટ અગાઉ 1952 થી 1957 સુધી ‘મુંબઈ નોર્થ-સેન્ટ્રલ’, 1957 થી 1962 સુધી ‘મુંબઈ સેન્ટ્રલ’, 1962 થી 1977 સુધી ‘મુંબઈ નોર્થ-સેન્ટ્રલ’ અને 1977 થી 1984 સુધી ‘મુંબઈ સેન્ટ્રલ’ તરીકે ઓળખાતી હતી. 2008માં ‘મુંબઈ ઉત્તર-મધ્ય’ નામ હેઠળ ઓળખાય છે. આ બેઠક પરથી 17 સાંસદો ચૂંટાયા છે, જેમાં 7 કોંગ્રેસ, 5 BJP, 3 શિવસેના, 1 NCP અને 1 CPI(M) ઉમેદવારોનો સમાવેશ થાય છે. આ સીટ પર વર્તમાન સાંસદ પૂનમ મહાજન ભાજપ તરફથી છે. મુંબઈ ઉત્તર મધ્ય લોકસભા બેઠક પર મરાઠી, ગુજરાતી, દલિત, ઓબીસી અને મુસ્લિમ મતદારોનું સારું મિશ્રણ છે. આ બેઠક પર મરાઠી મતદારોનો સૌથી મોટો સમૂહ છે, ત્યારબાદ ગુજરાતી, દલિત, ઓબીસી અને મુસ્લિમ મતદારો છે.
