લોકસભા ચૂંટણી 2024ની શરૂઆત થઈ ગઈ છે. ત્યારે શું તમે જાણો છો કે ભારતમાં કેટલા પ્રકારના મતદારો છે અને આ મતદારો અલગ-અલગ રીતે પોતાનો મત કઈ રીતે આપી શકે છે. તો ચાલો જાણીએ મતદારો અને ચૂંટણીના પ્રકારો અને મતદાનની પદ્ધતિઓ વિશે.
ભારતમાં ત્રણ પ્રકારના મતદારો છે અને આ ત્રણ પ્રકારના મતદારો પોતાનો મત અલગ અલગ રીતે આપી શકે છે. જો તમે ભારતના નાગરિક છો, તમારી ઉંમર 18 વર્ષ અથવા 18 વર્ષથી વધુ છે, તો તમને મત આપવાનો અધિકાર છે. મત આપવા માટે, તમારું નામ મતદાર યાદીમાં હોવું આવશ્યક છે. પછી તમે કોઈપણ ઓળખ કાર્ડ સાથે ચૂંટણીના દિવસે તમારી પસંદગીના નેતા અથવા પક્ષ માટે તમારો મત આપી શકો છો. ચૂંટણી એ ભારતીય લોકશાહીનો સૌથી મોટો તહેવાર છે અને દરેક મતદાતાએ આ તહેવારમાં મતદાન કરીને મજબૂત લોકશાહીના નિર્માણમાં પોતાની ભાગીદારીની ખાતરી કરવી જોઈએ. આ વખતે લોકસભા ચૂંટણી માટે ભારતમાં 97 કરોડ મતદારો નોંધાયા છે. ચૂંટણી માટે 10.5 લાખ મતદાન મથકો બનાવવામાં આવશે. અને મતદાનમાં 1.5 કરોડ મતદાન કર્મચારીઓ અને સુરક્ષા કર્મચારીઓ તૈનાત રહેશે.
ત્રણ પ્રકારના મતદારો
ભારતમાં ત્રણ પ્રકારના મતદારો છે. સામાન્ય મતદારો, સેવા મતદારો અને સ્થળાંતરિત મતદારો. સામાન્ય મતદાર એટલે તમારા કે મારા જેવા. જેઓ પંચાયતથી લઈને લોકસભા સુધીની ચૂંટણીમાં મતદાન મથકે જઈને મતદાન કરે છે. અને સેવા મતદારો છે.
સેવા મતદાર
સેવા મતદારોમાં એવા લોકોનો સમાવેશ થાય છે જેઓ ચૂંટણી પ્રણાલી સાથે સંકળાયેલા છે, પરંતુ સિસ્ટમમાં સામેલ હોવાને કારણે મતદાન મથક પર જઈને મતદાન કરી શકતા નથી. તેમાં સશસ્ત્ર દળો, રાજ્ય સશસ્ત્ર દળો અને વિદેશી સેવાઓમાં કામ કરતા અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓનો સમાવેશ થાય છે. આવા મતદારોને સેવા મતદારો કહેવામાં આવે છે. એવું કહી શકાય કે મતદાન દરમિયાન જે સરકારી કર્મચારીઓની ફરજ અન્યત્ર હોય તેઓ સેવા મતદારો છે.
હકીકતમાં આ શબ્દ મુખ્યત્વે સેના અથવા અર્ધલશ્કરી દળો માટે વપરાય છે. સર્વિસ વોટિંગનો ઉપયોગ લગભગ તમામ સુરક્ષા દળો માટે થાય છે. આ ઉપરાંત મતદાન દરમિયાન અન્ય જગ્યાએ ફરજ બજાવતા સરકારી કર્મચારીઓ પણ સેવા મતદારો છે. આમાં સરકારના વિવિધ વિભાગોના લોકો સામેલ હોઈ શકે છે, જેઓ પોસ્ટલ વોટિંગ દ્વારા પોતાનો મત આપે છે. ચૂંટણી પંચના આંકડા પ્રમાણે હાલમાં 19.1 લાખ સેવા મતદારો છે.
સેવા મતદારો કેવી રીતે મતદાન કરે છે?
સેવા મતદારો મતદાન દરમિયાન એમના શહેર કે ગામમાં ન હોય, પરંતુ તેઓ તેમની પસંદગીના ઉમેદવારને પણ મત આપે છે. આવા લોકો ઈમેલ દ્વારા પોતાનો મત આપે છે. સેવા મતદારને ઈમેલ મોકલવામાં આવે છે. તેમાં ફોર્મ-2, 2A અને ફોર્મ 3નો સમાવેશ થાય છે. વાસ્તવમાં આ સંપૂર્ણ બેલેટ પેપર છે. તેની પ્રિન્ટ આઉટ લીધા પછી, તે તેની પસંદગીના ઉમેદવારની સામે એક ટિક માર્ક કરે છે. હવે તેને એક પરબિડીયુંમાં સીલ કરીને તમારા મતવિસ્તારના ચૂંટણી અધિકારીને મોકલવામાં આવે છે. મતગણતરીના દિવસે EVM મતોની ગણતરી થાય તે પહેલા આ મતોની ગણતરી કરવામાં આવે છે.
પ્રવાસી મતદાર
ભારતના જે નાગરિકો નોકરી, ધંધા કે અભ્યાસ માટે અન્ય કોઈ દેશમાં રહેતા હોય અને ત્યાંનું નાગરિકત્વ લીધું ન હોય, તેઓ પણ અહીં મતદાન કરી શકે છે. આવા લોકોએ ચૂંટણી પંચની વેબસાઈટ પર જઈને ફોર્મ 6A ભરવાનું રહેશે. આ ફોર્મમાં ફોટોગ્રાફ, પાસપોર્ટની નકલ, વિઝાની નકલ જેવા દસ્તાવેજો જોડવાના રહેશે.
