આજે દરેક માતા-પિતાની ચિંતા એ છે કે તેમના બાળકો તેમના જીવનમાં ચોક્કસ મૂલ્યો સાથે સુશિક્ષિત માનવી બને અને તેઓ ખુશ રહે. જીવનમાં ક્યાંક સુખની કડી વિચ્છેદ થતી દેખાય છે. આપણે સુખનું લક્ષ્ય ગુમાવી રહ્યા છીએ. આંતરિક ગુણોને પોષતું શિક્ષણ જ સાચી બુદ્ધિ આપી શકે છે.
એક બાળકને જુઓ, એક ભૂલકુ, તેનું કેટલું સુંદર સ્મિત છે. તે કેટલો આનંદ અને મિત્રતા દર્શાવે છે. પણ એ જ બાળકનો ચહેરો જુઓ જ્યારે તે શાળા-કોલેજમાંથી પસાર થાય છે. શું તે હજી પણ તે આનંદ, તે નિર્દોષતા, તે સુંદરતા જાળવી રાખે છે જે તેને એક શિશુ તરીકે સહજ જ પ્રાપ્ત હતી?
આને આપણે ખરેખર સારી રીતે જોવાની અને વિચારવાની જરૂર છે: શું એવી કોઈ રીત છે કે વ્યક્તિની નિર્દોષતા વૃદ્ધ થવા છતાં, પરિપક્વ થવા છતાં જાળવી શકાય? જો આપણે તે હાંસલ કરી શકીએ, તો આપણે ખરેખર અદ્ભુત કંઈક પ્રાપ્ત કર્યું હશે; કારણ કે નિર્દોષતા પોતાની સાથે ચોક્કસ સુંદરતા લાવે છે.
અજ્ઞાની વ્યક્તિ પણ નિર્દોષ હોઈ શકે છે, પરંતુ આવી નિર્દોષતાનું બહુ મૂલ્ય નથી. અને બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિ કુટિલ હોઈ શકે છે, પરંતુ આવી બુદ્ધિનું બહુ મૂલ્ય નથી. આ ગ્રહ પર જે મૂલ્ય છે તે એક એવી બુદ્ધિ છે જે નિર્દોષતા સાથે પૂરક છે જે નિર્દોષતાને નષ્ટ કરતી નથી.
શું આપણે આપણી શિક્ષણ પ્રણાલીમાં એવા મૂલ્યો દાખલ ન કરી શકીએ કે દરેક બાળક મૈત્રીપૂર્ણ બનવાનું શીખે? શાળા-કોલેજોમાં, જો તમે બાળકોને પૂછો કે તેમના કેટલા મિત્રો છે, તો તેઓ તેમની આંગળીઓ પર ગણશે – એક, બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ… તેનાથી વધુ નહીં. મારો બાળકો માટે એક પ્રશ્ન છે: જો તમે એક વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન તમારા વર્ગખંડમાં હાજર 40-50 બાળકો સાથે કેવી રીતે મૈત્રીપૂર્ણ બનવું તે જાણતા નથી, તો તમે પૃથ્વી પરના 6 અબજ લોકો સાથે ક્યારેય મૈત્રીપૂર્ણ કેવી રીતે બનશો?
મિત્રો બનાવવાની મૂળભૂત વૃત્તિ સ્વાર્થી શિક્ષણની પ્રાપ્તિમાં ક્યાંક ખોવાઈ ગઈ છે. તેમના શિક્ષણના ભાગરૂપે, બાળકોને દિવસમાં એક નવો મિત્ર બનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ.
જેમ પ્રોટોન અને ન્યુટ્રોન અણુના કેન્દ્રમાં હોય છે જ્યારે નકારાત્મક ચાર્જવાળા કણો માત્ર પરિઘ પર હોય છે, તેવી જ રીતે માનવ ચેતના, મન અને જીવનમાં પણ તમામ નકારાત્મકતા પરિઘમાં હોય છે. દરેક જીવના મૂળમાં સકારાત્મકતા અને સદ્ગુણ છે. અને જો આપણે આ ગુણને પોષવાના માધ્યમો શોધવામાં સફળ થઈશું, તો આપણે યુવાનોને તેજસ્વી અને માનવીય મૂલ્યોથી સંપન્ન થતા જોઈશું.
મારા માટે, સાચી અને કાયમી સફળતાની નિશાની એ સ્મિત છે (જે તમારી પાસેથી કોઈ છીનવી ન શકે), સાથે મિત્રતા, કરુણા અને એકબીજાની સેવા કરવાની ઇચ્છા. એટલા માટે આજે કોલેજોમાં ગોળીબારની ઘટનાઓ છે તે સાંભળીને ખૂબ જ દુઃખ થાય છે. મને લાગે છે કે શિક્ષણ દ્વારા ઐતિહાસિક રીતે જે આદર, સન્માન અને પ્રતિષ્ઠા આપવામાં આવી છે તેને પુનઃસ્થાપિત કરવાના માર્ગો અને માધ્યમો ઓળખવા માટે આ યોગ્ય સમય છે.
આજના સમયની જરૂરિયાત એ છે કે ઉષ્માભર્યા હૃદયની સાથે વિશાળ માનસિકતાનું શિક્ષણ. જો તમે સારું શિક્ષણ મેળવો અને પછી બીજા બધાને તમારાથી હીન જુઓ તો તેનો કોઈ ફાયદો નથી. એક સુશિક્ષિત વ્યક્તિ તે છે જે મૈત્રીપૂર્ણ અને દયાળુ છે, જે દરેક સાથે “કોઈ નહીં” હોઈ શકે છે.
એક બહુસાંસ્કૃતિક અને બહુ-વિશ્વાસ મુક્ત માનસિકતા ફક્ત શિક્ષણથી જ આવી શકે છે.
તેથી આજે સમાજના તમામ મોટા વિચારકો અને સારા માનસવિદોએ એક સર્વગ્રાહી, સ્વસ્થ શિક્ષણ પર વિચાર કરવો જોઈએ જે આપણને એવા ગુણો અને મૂલ્યોને જાળવી રાખવામાં મદદ કરશે જે આપણે બધા કુદરતી રીતે સંપન્ન છીએ. સાથે મળીને, આપણે માનવીય મૂલ્યો, વ્યાપક વિચાર અને ઉષ્માભર્યા હૃદયના મહત્વને ફેલાવવામાં મદદ કરવી જોઈએ; અમારા બાળકોને ઉછેરતી વખતે તે અમારું લક્ષ્ય હોવું જોઈએ.
(શ્રી શ્રી રવિશંકરજી)
(આધ્યાત્મિક ગુરૂ શ્રી શ્રી રવિશંકરજી વૈશ્વિક સ્તરે માનવીય મૂલ્યોનાં ઉત્થાન માટે કાર્યરત છે અને આર્ટ ઓફ લિવિંગ સંસ્થાના પ્રણેતા છે.)
