નેપાળમાં ઘણા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ સામાન્ય લોકોની પહોંચની બહાર થઈ ગયા છે. નેપાળ સરકારના નિર્ણય પછી, X, Facebook, Instagram અને YouTube સહિતની ઘણી એપ્સ અને વેબસાઇટ્સ કામ કરી રહી નથી. દેશમાં સોશિયલ મીડિયા પર પ્રતિબંધ મૂકતા રવિવારે દેશના પત્રકારોએ સરકાર વિરુદ્ધ રેલી કાઢી હતી. યુવાનેએ સોશિયલ મીડિયા પ્રતિબંધ સામે દેશવ્યાપી આંદોલનનું આયોજન કર્યું હતું.
નેપાળ સરકારે ગુરુવારે એક બેઠક બાદ 26 સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નિર્ણય લીધો હતો. સરકારે કહ્યું હતું કે નોંધણી વગર ચાલતા તમામ પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
સંદેશાવ્યવહાર અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રી પૃથ્વી સુબ્બા ગુરુંગે આ અંગે મંત્રાલયના અધિકારીઓ સાથે પહેલેથી જ બેઠક યોજી હતી. મંત્રાલયના અધિકારીઓના જણાવ્યા અનુસાર, બધા બિન-નોંધાયેલા પ્લેટફોર્મ પર તાત્કાલિક અસરથી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. સરકારે ફરજિયાત નોંધણી માટે 28 ઓગસ્ટના રોજ સાત દિવસની સમયમર્યાદા આપી હતી, જે બુધવાર (3 સપ્ટેમ્બર) ના રોજ સમાપ્ત થઈ ગઈ હતી. આ પછી, મોટાભાગની વેબસાઇટ્સ અને એપ્લિકેશનો ગુરુવારથી જ લોકો માટે બંધ થઈ ગઈ હતી. પણ સરકારે અચાનક આ નિર્ણય કેમ લીધો? તે અંગે જાણીએ…
પાંચ વર્ષ પહેલા સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવી હતી
નેપાળમાં ડિસેમ્બર 2020 માં, વકીલો બીપી ગૌતમ અને અનિતા બજગૈને સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી હતી અને સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ દ્વારા વિદેશી કંપનીઓની જાહેરાતો અવરોધ વિના બતાવવા પર પ્રતિબંધ મૂકવાની માંગ કરી હતી. આ કડીમાં નેપાળ કેબલ ટેલિવિઝન ફેડરેશનના જનરલ સેક્રેટરી મનોજ ગુરુંગે પણ રિટ અરજી દાખલ કરી હતી. આ કેસમાં, કોર્ટે ત્યારબાદ સરકારને આ સંદર્ભમાં નિયમો બનાવવા કહ્યું હતું.
હવે એવું શું થયું કે નેપાળ સરકાર તાત્કાલિક કાર્યવાહીમાં આવી
હવે પાંચ વર્ષ પછી 3 સપ્ટેમ્બરના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશ ટેક પ્રસાદ ધુંગાના અને શાંતિ સિંહ થાપાની બેન્ચે આ રિટ અરજીઓ પર સુનાવણી કરી અને અરજદારોના પક્ષમાં આદેશ જારી કર્યો. આ સુપ્રીમ કોર્ટનો એક આદેશ છે, જેના દ્વારા સરકારી અધિકારી, નીચલી અદાલત અથવા જાહેર સત્તાવાળાને એવી જાહેર ફરજો બજાવવા માટે દબાણ કરી શકાય છે જે તેણે ખોટી રીતે નિભાવવાનો ઇનકાર કર્યો હોય અથવા અવગણવામાં આવી હોય. આ દ્વારા કોર્ટ કોઈના કાનૂની અધિકાર અથવા જાહેર ફરજનું પાલન સુનિશ્ચિત કરે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટના આ આદેશને કારણે, સરકારી વિભાગો તાત્કાલિક કાર્યવાહીમાં આવ્યા અને ગુરુવાર, 4 સપ્ટેમ્બરના રોજ, મોટાભાગના સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ લોકો માટે અપ્રાપ્ય બનાવી દેવામાં આવ્યા.
સોશિયલ મીડિયા દ્વારા કેટલાક નિયમોનું પાલન નહોતું કરવામા આવતું
નેપાળ સરકાર દ્વારા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ 2023 માં સોશિયલ નેટવર્ક મેનેજમેન્ટ માટે કેટલાક નિયમો બનાવવામાં આવ્યા હતાં. આ નિયમો અનુસાર, નેપાળમાં કાર્યરત તમામ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મને તેમના સ્થાનિક સંપર્ક કેન્દ્ર સ્થાપવા, સરકારમાં તેમના પ્લેટફોર્મની નોંધણી કરાવવાની હતી. લોકોની સમસ્યાઓના નિવારણ માટે, ફરિયાદ નિવારણ નિમણૂક કરવાની હતી અને સ્વ-નિયમન પ્રણાલી સ્થાપિત કરવાની હતી.
નેપાળ સરકારે આ અંગે સોશિયલ નેટવર્ક બિલ લાવ્યું હતું. આ વર્ષની શરૂઆતમાં સંસદમાં પણ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ બિલમાં સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મને લાયસન્સ સાથે કામ કરવાની મંજૂરી આપવાની જોગવાઈ છે. આ ઉપરાંત, સરકારને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, શાંતિ, સ્વાયત્તતા અને રાષ્ટ્રીય હિતના મુદ્દા પર કોઈપણ પ્લેટફોર્મની અરજીને નકારી કાઢવાનો અધિકાર પણ આપવામાં આવ્યો છે.
આ ઉપરાંત બિલમાં એક નિયમ એવો પણ છે કે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ નેપાળના સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક સંવાદિતા સંબંધિત સામગ્રીને બ્લોક કરશે અને વપરાશકર્તાઓને તેમની વાસ્તવિક ઓળખ સાથે ચકાસવામાં આવશે. જો આ નિયમોનું પાલન ન કરવામાં આવે તો, પ્લેટફોર્મ પર 1 કરોડ નેપાળી રૂપિયાનો દંડ અને વપરાશકર્તાઓ પર 5 લાખ નેપાળી રૂપિયાનો દંડ થવાની જોગવાઈ છે.
એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે મેટા (ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ, વોટ્સએપ), આલ્ફાબેટ, એક્સ, રેડિટ અને લિંક્ડઇન જેવા પ્લેટફોર્મે આ સંદર્ભમાં પ્રક્રિયા શરૂ કરવા માટે મંત્રાલયનો સંપર્ક પણ કર્યો ન હતો. હાલમાં નેપાળમાં ફક્ત નોંધાયેલા પ્લેટફોર્મ – વાઇબર, ટિકટોક, વીટોક અને નિમ્બઝ સક્રિય છે. ટેલિગ્રામ અને ગ્લોબલ ડાયરી પણ ઍક્સેસ કરી શકાય છે.
એસોસિએટેડ પ્રેસ સાથેની વાતચીતમાં, મંત્રી પૃથ્વી સુબ્બા ગુરુંગે જણાવ્યું હતું કે બે ડઝનથી વધુ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મને સત્તાવાર રીતે નોંધણી કરાવવા અને નિયમોનું પાલન કરવા માટે ઘણી વખત નોટિસ જારી કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તેઓએ તેમ કર્યું નથી, જેના કારણે પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
