શિક્ષણને આનંદપ્રદ બનાવવાનો નવતર પ્રયોગ

ભારતીય પ્રૌદ્યોગિકી સંસ્થાન ગાંધીનગર (IITGN) ખાતે સેન્ટર ફોર ક્રિએટિવ લર્નિંગ (CCL) દ્વારા બનાવવામાં આવેલા 500થી વધુ STEM-આધારિત (સાયન્સ, ટેક્નોલોજી, એન્જિનિયરિંગ, અને મેથેમેટિક્સ) રમકડાં અને મૉડલ્સમાંથી આ માત્ર થોડા છે, જેણે રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) 2020ના ત્રણ વર્ષ પૂરા થવા નિમિત્તે તાજેતરમાં નવી દિલ્હીમાં આયોજિત અખિલ ભારતીય શિક્ષા સમાગમ 2023માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી, કેન્દ્રીય શિક્ષણમંત્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાન સહિત અન્ય પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓ જેમ કે પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર મંજુલ ભાર્ગવ, ફિલ્ડ્સ મેડલ (જેને ગણિતમાં નોબેલ પુરસ્કાર માનવામાં આવે છે) જીતનાર ભારતીય મૂળના પ્રથમ વ્યક્તિ, અને સોનમ વાંગચુક, લદ્દાખના સંશોધનકાર અને શિક્ષણ સુધારક, અને લગભગ 1.5 લાખ મુલાકાતીઓનું ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું.

CCLએ IITGNની આંતરશાખાકીય પ્રયોગશાળાઓમાંની એક છે જે વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોમાં વૈજ્ઞાનિક સ્વભાવ અને સહજ સર્જનાત્મકતાને પોષે છે જેથી વિદ્યાર્થીઓની આંખોમાં ખોવાઈ ગયેલી ચમક પાછી આવે અને શિક્ષણને આનંદપ્રદ અને આકર્ષક બનાવી શકાય. NEP 2020ના ઉદ્દેશ્યો સાથે કુદરતી રીતે સંરેખિત તેના અનન્ય STEM લર્નિંગ રમકડાં, મૉડલ્સ, અને પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા, CCL છેલ્લા 6.5 વર્ષમાં તેના ઑફલાઇન પ્રોગ્રામ્સ દ્વારા સમગ્ર દેશમાં 20,000+ શિક્ષકો અને 50,000+ વિદ્યાર્થીઓ અને ઑનલાઇન શિક્ષણ અને તાલીમ સત્રો દ્વારા 5,00,000+ લોકો સુધી પહોંચી ગયું છે.

અખિલ ભારતીય શિક્ષા સમાગમ 2023 પ્રદર્શનમાં PM મોદીએ અનુભવાત્મક STEM શિક્ષણ માટેના CCLના આકર્ષક મોડલ્સ અને પ્રાયોગિક પ્રદર્શનો વિશે જાણવામાં ઊંડો રસ લીધો, જેમાં પુશ પિન અને રૂબિક્સ ક્યુબથી બનેલા મોટા પોર્ટ્રેટ્સ, ચરખા જનરેટર, અનન્ય રીતે તૈયાર કરાયેલ સાઇકલો, હાર્મોનોગ્રાફ – એક યાંત્રિક ઉપકરણ જે ભૌમિતિક ચિત્રો બનાવવા માટે લોલકનો ઉપયોગ કરે છે, વન્ડર બોક્સ – CCL દ્વારા 4-6 વર્ષની વયનાં બાળકો માટે પાયાની સાક્ષરતા અને સંખ્યાત્મકતા માટે રચાયેલ 20+ રમકડાંનો સમૂહ જે ગુજરાત અને ઉત્તર પ્રદેશની લગભગ 80,000 શાળાઓમાં જવા માટે તૈયાર છે, વાંસની લાકડીઓથી બનેલો વિશાળ 8-ફીટ જીઓડેસિક ડોમ, અને આવી અન્ય શૈક્ષણિક વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે.

વધુમાં, પ્રોફેસર મંજુલ ભાર્ગવ અને સોનમ વાંગચુક પણ CCLના પ્રદર્શનોથી પ્રભાવિત થયા હતા અને દરેક રમકડાં પાછળના ગણિત અથવા વિજ્ઞાનને સમજવામાં ઊંડો રસ લીધો હતો. તેમણે દ્વિસંગી- અને તૃતીય-આધારિત રેડિક્સ સોર્ટિંગ કાર્ડ, જે કાર્ડને ક્રમમાં ગોઠવવા માટે વિવિધ આકાર અને કદના છિદ્રો અને લાકડીઓનો ઉપયોગ કરે છે; સાઈન વેવ મશીન કે જે સાઈન વેવ દોરીને આગળ વધે છે; અને એક ફ્યુરિયર મશીન કે જે વિવિધ સાઈન ફંક્શન્સને જોડે છે અને પરિણામી ગ્રાફને દોરે છે તેની પ્રશંસા કરી. શ્રી સોનમ વાંગચુકે CCLની લેબમાં ડિઝાઇન કરેલી ચાર નવીન સાઇકલ અજમાવી. આમાં એવી સાયકલનો સમાવેશ થાય છે જે બંને દિશામાં પેડલ મારવા પર આગળ વધે છે, એક સાયકલ જે તેને જે દિશામાં વળવા માટે નિર્દેશિત કરવામાં આવે છે તેની વિરુદ્ધ દિશામાં વળે છે, ચાર પૈડાવાળી સાયકલ કે જે શૂન્ય કોણીય વેગ સાથે પણ સંતુલિત થઈ શકે છે, અને રિવર્સ ગિયર રેશિયો ધરાવતી સાયકલ, જે તેને ચલાવવી અશક્ય બનાવે છે.

ભારતીય શિક્ષણ ક્ષેત્રે પરિવર્તન લાવવા માટે તેમના અનુભવ અને પ્રતિબદ્ધતાને શેર કરતાં, પ્રોફેસર મનીષ જૈન, હેડ, CCL-IITGN, એ જણાવ્યું કે, “અમારું બૂથ ઇવેન્ટમાં સૌથી વધુ ભીડવાળા બૂથમાંનું એક હતું, અને ઘણી વાર, આ રમકડાં/મોડેલોને ઉકેલવા, પ્રશ્નો પૂછવા, અને તેમની સાથે રમવામાં ઊંડી રીતે વ્યસ્ત બાળકો અને પુખ્ત વયના લોકોને અમારે રમકડાં અને પ્રવૃત્તિઓ સમજાવવાની પણ જરૂર ન હતી. 1.5 લાખ મુલાકાતીઓ અને પ્રતિષ્ઠિત મુલાકાતીઓ જેમ કે પ્રધાનમંત્રી, ફિલ્ડ્સ મેડલિસ્ટ, અને ફિલ્મ ‘3 ઇડિયટ્સ’ના રિયલ લાઈફ ‘રાંચો’ એ જ્યારે અમારા કામ જોયા અને તેની સાથે જોડાયા ત્યારે તેમનામાં ઉત્સાહ અને ‘આંખમાં ચમક’ એકસમાન હતા. તેમાં કોઈ શંકા નથી કે હેન્ડ્સ-ઓન ​​પ્રવૃત્તિઓ અને રમકડાં એ આજે ​​આપણા વર્ગખંડોની સૌથી મોટી જરૂરિયાત છે – શિક્ષણને બધા માટે આકર્ષક, પ્રેરક, અને અર્થપૂર્ણ બનાવવા માટેના સૌથી મહત્વપૂર્ણ સાધનો.”

માત્ર બે દિવસમાં, વિદ્યાર્થીઓ, યુવા સ્વયંસેવકો, શિક્ષણવિદો, અને સંશોધકો સહિત લગભગ 1.5 લાખ મુલાકાતીઓએ CCLના STEM મોડલ્સ અને પ્રદર્શનોની મુલાકાત લીધી અને તેની સાથે જોડાયા.