ભારતના દસ શહેર, જે સૌથી વધુ તપે છે…

ભારત એક એવો દેશ છે જ્યાં હવામાનમાં વિવિધતા જોવા મળે છે. ઠંડા પ્રદેશોથી લઈને રિમઝીમ વરસાદી વિસ્તારો અને ભઠ્ઠીમાં શેકી નાખતા ગરમ રણ.

હાલ ઉનાળાની સિઝન ચાલે છે એટલે ચારેકોર ગરમીની વાત થાય એ સ્વાભાવિક છે. શું તમે જાણો છો કે, ભારતમાં કેટલાક શહેર એવા પણ છે કે જે કાળઝાળ ગરમી માટે ય જાણીતા છે?! આ શહેરોમાં ગરમી એટલી તીવ્ર પડે છે કે લોકો માટે ઘરની બહાર નીકળવું પણ મુશ્કેલ લાગે! સામાન્ય રીતે ઉનાળામાં આ શહેરોનું તાપમાન 45થી લઈને 50 ડિગ્રી રહે છે.

આવો જાણીએ, ભારતના એવા દસ શહેર વિશે, જ્યાં સૌથી વધારે ગરમી પડે છે… 

મુંગેશપુર-નરેલા,  દિલ્હી

દિલ્હીના મુંગેશપુરમાં ૨૦૨૪માં ૫૨.૯ ડિગ્રી તાપમાન નોંધાયું હતું, જે ભારતમાં અત્યાર સુધીનું સૌથી વધુ નોંધાયેલું તાપમાન હતું. આ ભારે ગરમી શહેરી ગરમી ટાપુની અસર અને આબોહવા પરિવર્તનના સંયોજનને કારણે થાય છે, જે વરસાદના અભાવને કારણે વધુ તીવ્ર બને છે. આ ઉપરાંત, દિલ્હીનું નરેલાનું તાપમાન પણ  47.9 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી ગયું હતું,. દિલ્હીના અન્ય ભાગોની જેમ આ વિસ્તાર પણ શહેરી ગરમી ટાપુની અસરને આધિન છે, જ્યાં કોંક્રિટ માળખાં ગરમીને શોષી લે છે અને જાળવી રાખે છે.

ચુરુ-ફાલોદી- શ્રી ગંગાનગર,  રાજસ્થાન

રાજસ્થાનના થાર રણની નજીક આવેલું ચુરુ એક નાનું શહેર છે, જે જયપુરથી લગભગ 200 કિલોમીટર દૂર છે. મે-જૂન મહિનામાં એનું તાપમાન 50 ડિગ્રી  સુધી પહોંચી જાય છે. આ ગરમી એટલી તીવ્ર હોય છે કે 2020માં ચુરુને વિશ્વનું સૌથી ગરમ શહેર ગણવામાં આવ્યું હતું.  રાજસ્થાનનું ફાલોદી બીજા ક્રમે આવે છે, જ્યાં ઉનાળાના મહિનાઓમાં ખૂબ ગરમી પડે છે. એનું શુષ્ક વાતાવરણ અને ભૌગોલિક સ્થાન એને ભઠ્ઠી જેવો પ્રદેશ બનાવે છે.

ચુરુમાં વધારે ગરમી પડવાનું કારણ કે તે થાર રણની નજીક આવેલું છે, જ્યાં શુષ્ક હવામાન અને રેતાળ જમીન તાપમાન વધારે છે. ઉપરાંત, ભેજનું પ્રમાણ ઓછું હોવાથી ગરમીની અસર વધુ રહે છે. એજ રીતે શ્રી ગંગાનગરમાં તાપમાન ૫૦ ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી જાય છે. આ શહેર એના રણના વાતાવરણ અને કૃષિ પ્રવૃત્તિઓથી ભારે પ્રભાવિત છે, જે ઉનાળાના મહિનાઓ દરમિયાન સ્થાનિક ગરમીમાં વધારે અસર કરે છે.

ઝાંસી, ઉત્તર પ્રદેશ

ઝાંસીમાં મહત્તમ તાપમાન ૪૮ ડિગ્રી રહે છે. કર્કવૃત્તથી નજીક હોવાના કારણે  શહેરનું ભૌગોલિક સ્થાન એની ભારે ગરમીમાં વધારો કરે છે. શહેરી વિકાસ અને કૃષિ પદ્ધતિઓના મિશ્રણથી સ્થાનિક તાપમાનમાં વધારો થાય છે. ઐતિહાસિક રીતે, ઝાંસીએ ઉનાળા દરમિયાન તીવ્ર ગરમીનો અનુભવ કર્યો છે, જે આબોહવા પરિવર્તનને કારણે વધુને વધુ સામાન્ય બની રહ્યું છે. ઊંચા તાપમાન દૈનિક જીવનને અસર કરે છે અને ઉર્જા વપરાશમાં વધારો કરે છે, જેના કારણે ઉનાળામાં ખાસ વીજળીની અછત સર્જાય છે.

નાગપુર, મહારાષ્ટ્ર

નાગપુરમાં ઉનાળામાં તાપમાન લગભગ ૪૭.૫ ડિગ્રી સુધી પહોંચે છે, જેનાથી ભારતના સૌથી ગરમ શહેરોમાંના એક તરીકે એની ગણના થાય છે. મધ્ય ભારતમાં સ્થિત, નાગપુર એના શુષ્ક વાતાવરણ અને ગરમીને વધારતી ભૌગોલિક સુવિધાઓને કારણે ભારે તાપમાનનો અનુભવ કરે છે. આ શહેર નારંગીના ઉત્પાદન માટે જાણીતું છે, જે ગરમ સ્થિતિમાં જ ઉગે છે. પરંતુ ભારે ગરમી દરમિયાન પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે. નાગપુરના રેકોર્ડ ઊંચા તાપમાનમાં શહેરીકરણ અને વનનાબૂદીને કારણે વધારો થયો છે, જે કુદરતી ઠંડકની અસર ઘટાડે છે.

ડાલટનગંજ, ઝારખંડ

૨૦૨૪માં ડાલટનગંજમાં મહત્તમ તાપમાન ૪૭.૫ ડિગ્રી નોંધાયું હતું. આ તાપમાન છેલ્લા દાયકામાં મે મહિનામાં નોંધાયેલું સૌથી વધુ છે, જ્યારે ઐતિહાસિક ટોચ 6 મે, 1978ના રોજ 47.8  ડિગ્રી  પર ગરમી પહોંચી હતી. ડાલટનગંજની તીવ્ર ગરમી મુખ્યત્વે એના ભૌગોલિક સ્થાન અને આબોહવાને કારણે છે, જ્યાં ઉનાળા દરમિયાન શુષ્ક સ્થિતિ અને ગરમ પવન ફૂંકાય છે. આ પ્રદેશમાં વારંવાર તીવ્ર ગરમીની સ્થિતિનો અનુભવ થાય છે, જે સ્થાનિક ખેતી અને જળ સંસાધનોને અસર કરે છે. જેમ જેમ આબોહવા પરિવર્તન તીવ્ર બને છે, એમ એમ આવા આત્યંતિક તાપમાન વધુ સામાન્ય બની રહ્યા છે, જે પ્રદેશના રહેવાસીઓ અને માળખાગત સુવિધાઓ માટે ગંભીર પડકારો ઉભા કરે છે.

બિલાસપુર, છત્તીસગઢ

બિલાસપુરમાં તાપમાન 46.8 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચ્યું હતું. શહેરનું વાતાવરણ કર્કવૃત્તની નજીક એના સ્થાન અને તેની ઊંચાઈથી પ્રભાવિત છે, જેના કારણે તાપમાનમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર થાય છે. બિલાસપુરમાં ઉનાળો ગરમ અને સૂકો હોય છે જે તાપમાનના ઊંચા સ્તરમાં ફાળો આપે છે.

વિજયવાડા, આંધ્રપ્રદેશ

વિજયવાડામાં મહત્તમ તાપમાન ૪૬ ડિગ્રી  નોંધાય છે. ગરમ ઉનાળા માટે જાણીતું, આ શહેર ભારે ગરમી તેમજ ભેજનું ઊંચું સ્તર અનુભવે છે, જે રહેવાસીઓ માટે અસ્વસ્થતાજનક પરિસ્થિતિઓ બનાવે છે. કૃષ્ણા નદીની નજીક વિજયવાડાનું ભૌગોલિક સ્થાન ઉનાળાના મહિનાઓ દરમિયાન સ્થાનિક ગરમીની અસરોમાં ફાળો આપે છે. આ શહેર એક મહત્વપૂર્ણ વ્યાપારી કેન્દ્ર છે પરંતુ વધતા તાપમાનના કારણે જાહેર આરોગ્ય અને માળખાગત સુવિધાઓ પર અસર પડી રહી હોવાથી પડકારોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.

રેનતચિંતલા, આંધ્રપ્રદેશ

રેનતચિંતલામાં  ઉનાળા દરમિયાન 45 ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન રહે છે. આ નાનું શહેર શુષ્ક પવનોને કારણે અને સાથે જ જંગલ વિસ્તાર ઓછો હોવાથી તીવ્ર ગરમીનો અનુભવ કરે છે. ઊંચા તાપમાન સ્થાનિક ખેતી અને પાણી પુરવઠાને અસર કરે છે, જે સતત હવામાન પેટર્ન પર આધાર રાખતા ખેડૂતો માટે પડકારો ઉભા કરે છે. રેનતચિંતલાનું રેકોર્ડ તાપમાન દક્ષિણ ભારતને અસર કરતા વ્યાપક આબોહવા વલણોને પ્રતિબિંબિત કરે છે, જ્યાં ગરમીનું સ્તર સતત વધી રહ્યું છે.

ટિટલાગઢ, ઓડિશા

ઓડિશાના ટિટલાગઢમાં મહત્તમ તાપમાન 45.5 ડિગ્રી સેલ્સિયસ રહે છે. આ શહેર એની તીવ્ર ગરમી માટે જાણીતું છે. ટિટલાગઢ ઓડિશાના એવા વિસ્તારમાં આવેલું છે જ્યાં વરસાદ ઓછો પડે છે. માટે  ત્યાં ઉનાળામાં હવામાન ખૂબ શુષ્ક અને સુકું રહે છે. પશ્ચિમ તરફથી ફૂંકાતા ગરમ પવનોને કારણે આ પ્રદેશમાં ઘણીવાર ભારતમાં સૌથી વધુ તાપમાન નોંધાયું છે. જેથી ખેડૂતોને દુષ્કાળ જેવી પરિસ્થિતિઓનો પણ સામનો કરવો પડે છે.

અમદાવાદ, ગાંધીધામ, સુરેન્દ્રનગર-ગુજરાત

ગુજરાતમાં સૌથી વધુ ગરમી સામાન્ય રીતે અમદાવાદ, ગાંધીધામ અને સુરેન્દ્રનગર જેવા શહેરોમાં અનુભવાય છે. આ શહેરોમાં ઉનાળા દરમિયાન 45 ડિગ્રી કરતા પણ વધુ તાપમાન રહે છે. દરિયા વિસ્તારથી દૂર આવેલા આ શહેરોમાં ઠંડા પવન નથી પહોંચતા જેના કારણે હવામાન સુકું રહે છે.

ઉપરાંત, વુક્ષનો અભાવ શહેરીકરણને કારણે અર્બન હીટ આઈલેન્ડની પણ અસર વધે છે, જે ગરમીને વધુ તેજ બનાવે છે. અમદાવાદમાં પણ કોંકરીટના બાંધકામ, વાહનોનો ધૂમાડો અને ગાઢ વસાહતના કારણે ગરમી વધુ લાગે છે. જ્યારે ગુજરાતના કચ્છ અને ઉત્તર ભાગના વિસ્તારોમાં પણ રેતીલા અને સૂકા વાતાવરણને કારણે ક્યારેક ખૂબ ઉંચું તાપમાન નોંધાય છે.

હેતલ રાવ