મહેસાણા: જંગલની જૈવ વૈવિધ્યતા માટે પહેલેથી જાણીતા ગુજરાતના ડાંગ જિલ્લાના વઘઈની શોભામાં હવે વધુ એક નવી ઓળખ ઉમેરાઈ છે. ગણપત યુનિવર્સિટીની સાયન્સ કોલેજની વિદ્યાર્થિની મિલી શાહએ પી.એચ.ડી. સંશોધનના ભાગરૂપે તેમજ તેમની સાથે અભ્યાસ-સંશોધનમાં જોડાયેલી વિદ્યાર્થિનીઓ દ્વારા વઘઈના જંગલમાં શોધ અભિયાન કર્યું હતું. જે દરમિયાન તેમણે એક નવી પ્રજાતિની મશરૂમ જોવા મળી છે, જેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Xylaria Polymorpha છે અને સામાન્ય ભાષામાં તેને ‘ડૅડમેન ફિંગર્સ’ મશરૂમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ભારતમાં આ મશરૂમ અત્યાર સુધીમાં માત્ર મેઘાલય રાજ્યમાં જ જોવા મળ્યા છે. જ્યારે ગુજરાતમાં આ મશરૂમને પ્રથમ વાર શોધી કાઢવામાં આવ્યા છે.
સામાન્ય રીતે આ મશરૂમનો રંગ ગાઢ ભૂખરો હોય છે અને તેની ઊંચાઈ 10 થી 30 સે. મી. કે તેથી પણ વધુ હોઈ શકે છે. આ મશરૂમ તેના પોષણ માટે મૃત વૃક્ષના ભાગો પર નિર્ભર હોય છે. આ પ્રકારના જીવ ‘સાપ્રોફાઇટિક’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઝેરી હોવાની શક્યતાના પગલે આ મશરૂમનો આહારમાં ઉયોગ્ય કરવો યોગ્ય નથી. તેમ છતાં, તેમાં ઔષધીય ગુણધર્મો હોવાની શક્યતા છે. અન્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધનમાં, તે સ્તનપાન કરાવતી માતાઓમાં દૂધનું ઉત્પાદન વધારવામાં મદદરૂપ થતું હોવાનો ગુણધર્મ ધરાવતું જોવા મળ્યું છે.
ગુજરાતના જંગલના પ્રકૃતિપ્રેમીઓ અને વૈજ્ઞાનિક-સમાજ માટે આ મશરૂમ સંશોધન અર્થે વિશેષ રસપ્રદ વિષય બની શકે છે. જેથી આ મશરૂમના વિવિધ ઔષધીય ગુણધર્મોની ઓળખ થઈ શકે. આ શોધખોળ અભિયાન દરમિયાન 50થી વધુ વિવિધ પ્રકારના મશરૂમ મળી આવ્યા છે. જેમ કે Pleurotus, Agricus, Tremetomyces વગેરે… જેમાંથી 15થી 20 જેટલાં મશરૂમ ખાવા યોગ્ય હોય છે, તો કેટલાંક ઝેરી છે. આ અભ્યાસ દરમિયાન વિવિધ મશરૂમની શોધખોળ અને ઓળખ માટે મૂળ રહેવાસીઓની તેમજ જંગલ ખાતાની મદદ લેવામાં આવી હતી.
હાલમાં મિલી શાહ ગણપત યુનિવર્સિટીની મહેસાણા અર્બન ઇન્સ્ટિટયૂટ ઓફ સાયન્સિસ ખાતે માઇક્રોબાયોલોજી વિષયમાં ડોક્ટર હાર્દિક શાહના માર્ગદર્શન હેઠળ પી.એચ.ડી. કરી રહી છે અને મશરૂમને લગતા વિષયમાં સંશોધન કરવામાં અત્યંત રસ ધરાવે છે. આ વિદ્યાર્થિની દ્વારા અત્યાર સુધીમાં થયેલા સંશોધન દરમિયાન ઘણી પ્રજાતિઓના મશરૂમ ઉછેરવા અંગે તેમજ ખાવા લાયક મશરૂમનો ઉપયોગ કરી વિવિધ પ્રોડક્ટ બનાવવા અંગે સઘન અભ્યાસ પણ હાથ ધરવામાં આવ્યો છે. આ સાથે ગણપત યુનિવર્સિટીની લેબોરેટરી ખાતે વિશેષ મશરૂમની મેડિસિનલ, ન્યુટ્રિશનલ અને ન્યુટ્રાસ્યુટિકલ પ્રોપર્ટીને લગતા સંશોધન પણ હાથ ધરવામાં આવ્યા છે.
