ભારત અને તુર્કી વચ્ચે વર્ષોથી ચાલી રહેલા વેપાર અને વ્યૂહાત્મક સંબંધો હવે એક નવી દિશા તરફ આગળ વધી રહ્યા હોય તેવું લાગે છે. ‘ઓપરેશન સિંદૂર’ પછી, કેન્દ્ર સરકારે તુર્કી કંપનીઓ સાથે સંબંધિત તમામ કરારો અને પ્રોજેક્ટ્સની સમીક્ષા શરૂ કરી દીધી છે. ભારતમાં બાંધકામ, ઉત્પાદન, ઉડ્ડયન, મેટ્રો રેલ અને આઇટી જેવા ક્ષેત્રોમાં સક્રિય તુર્કી કંપનીઓની ભૂમિકાનું પુનઃમૂલ્યાંકન કરવામાં આવી રહ્યું છે. કાશ્મીર મુદ્દા પર તુર્કીએ વારંવાર કરેલી ટિપ્પણીઓ અને પાકિસ્તાન સાથેની તેની વધતી જતી નિકટતાને ધ્યાનમાં રાખીને આ પગલું લેવામાં આવ્યું છે.
ઇન્ડિયા બ્રાન્ડ ઇક્વિટી ફાઉન્ડેશન (IBEF) ના ફેબ્રુઆરી 2025 ના અહેવાલ મુજબ, ભારત-તુર્કી વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વેપાર નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માં US$10.4 બિલિયન સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે. તે જ સમયે, એપ્રિલ 2000 થી સપ્ટેમ્બર 2024 સુધીમાં, તુર્કીયેથી કુલ US$ 240.18 મિલિયન FDI ભારતમાં આવ્યું છે, જે FDI ઇક્વિટી પ્રવાહમાં તુર્કીયે 45મા ક્રમે છે.
આ રોકાણો ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ, જમ્મુ અને કાશ્મીર અને દિલ્હી જેવા રાજ્યોમાં વિસ્તરે છે. મેટ્રો રેલ, ટનલ બાંધકામ અને એરપોર્ટ સેવાઓથી લઈને શિક્ષણ, મીડિયા અને સાંસ્કૃતિક સહયોગ સુધીના ક્ષેત્રોમાં અનેક કરારો અને ભાગીદારી પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા. ઉદાહરણ તરીકે, 2020 માં, અટલ ટનલનો ઇલેક્ટ્રોમિકેનિકલ ભાગ તુર્કીની એક કંપનીને આપવામાં આવ્યો હતો, જ્યારે 2024 માં, રેલ્વે વિકાસ નિગમ લિમિટેડ (RVNL) એ મેટ્રો પ્રોજેક્ટ માટે તુર્કીની એક કંપની સાથે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
તુર્કી ઓપરેટરોએ પાકિસ્તાનને મદદ કરી
પરંતુ ‘ઓપરેશન સિંદૂર’ અને ત્યારબાદની ઘટનાઓએ ભારત સરકારને એક નિર્ણાયક વળાંક પર લાવી દીધી છે. તુર્કીએ પાકિસ્તાનને માત્ર લશ્કરી ડ્રોન જ પૂરા પાડ્યા ન હતા, પરંતુ એવું પણ બહાર આવ્યું હતું કે તુર્કી ઓપરેટરોએ પાકિસ્તાનને તેના લશ્કરી ઓપરેશનમાં મદદ કરી હતી. આ જ મુખ્ય કારણ છે કે તુર્કી કંપનીઓને સંડોવતા તમામ પ્રોજેક્ટ્સની હવે સંપૂર્ણ સમીક્ષા કરવામાં આવી રહી છે. “સરકાર તમામ તુર્કી પ્રોજેક્ટ્સ અને કરારોની ફરીથી તપાસ કરી રહી છે, ભલે તે સમાપ્ત થઈ ગયા હોય. દરેક સોદા અને પ્રોજેક્ટનો સંપૂર્ણ ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવી રહ્યો છે,” એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ નામ ન આપવાની શરતે જણાવ્યું.
સરકારના આ પગલા પાછળનું એક મુખ્ય કારણ આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર કાશ્મીર મુદ્દા પર તુર્કીએના સતત નિવેદનો અને પાકિસ્તાન સાથે તેની વધતી જતી નિકટતા છે. ભલે અત્યાર સુધી કોઈ પ્રોજેક્ટ ઔપચારિક રીતે રદ કરવામાં આવ્યા નથી, પરંતુ સંકેતો સ્પષ્ટ છે – ભારત તેની વિદેશ નીતિમાં ‘જરૂરી પરિવર્તન’ તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. “કેટલાક લાંબા ગાળાના કરારો તાત્કાલિક અસરથી પ્રભાવિત ન પણ થાય, પરંતુ વર્તમાન પરિસ્થિતિ અને તુર્કીનું વલણ ભવિષ્યના રોકાણો અને ભાગીદારી પર અસર કરી શકે છે,” વાણિજ્ય મંત્રાલયના એક વરિષ્ઠ નિષ્ણાતે જણાવ્યું હતું.
