નવી દિલ્હીઃ ડુંગળીને કારણે દેશના ઘણા રાજ્યોના લોકો ખૂબ જ મુશ્કેલ સમયમાં પોતાનો દિવસ વિતાવી રહ્યાં છે. તેના માટે બે મોટા કારણો છે, પ્રથમ ડુંગળીની અછત અને બીજું તેની ઊંચી કિંમત. દેશના ઘણા રાજ્યોમાં છૂટક બજારમાં ડુંગળીનો ભાવ પ્રતિ કિલો 100 રૂપિયા પર પહોંચી ગયો છે. 
ભારતમાં ડુંગળીની અછતની અસર બાંગ્લાદેશ સુધી થઈ છે. ત્યાં પણ ડુંગળીનો ભાવ રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચી ગયો છે. આ પાછલા મહિનામાં જ જ્યારે બાંગ્લાદેશના વડા પ્રધાન શેખ હસીના ભારત આવ્યા હતા, ત્યારે તેમણે મજાકમાં કહ્યું હતું કે ભારતે અગાઉના જાણ્યા વિના બાંગ્લાદેશમાં ડુંગળીની નિકાસ કરવાનું બંધ કરી દીધું હતું. આને લીધે, કૂકને ડુંગળી વગર રાંધવાની સૂચના આપી અને મેનૂમાંથી કેટલીક ચીજો કાઢી નાખી. જો કે, જો બાંગ્લાદેશની વાત કરીએ તો તમને પણ જણાવી દઈએ કે તે ખુદ વર્ષો પછી પોતાની ઘરેલુ માગ પૂરી કરવા માટે પાકિસ્તાન પાસેથી ડુંગળી મંગાવી રહ્યો છે. આ ઉપરાંત બાંગ્લાદેશ અખાત દેશો અને મધ્ય એશિયાના દેશોમાંથી પણ ડુંગળી મંગાવી છે. ભારતીય ડુંગળી માત્ર બાંગ્લાદેશ જ નહીં પણ નેપાળ, પાકિસ્તાન, શ્રીલંકામાં પણ નિકાસ થાય છે.
ડુંગળીના રાજકીય ઘોંઘાટથી ડરીને દિલ્હી સરકારે લોકોને સસ્તા ભાવે ડુંગળી ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે અનેક જગ્યાએ કેન્દ્ર ખોલ્યાં છે. ડુંગળીની રાજકીય રમતની વાત કરીએ તો તેનાથી દિલ્હીમાં ભાજપ સરકાર પડી. 1998ના દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં સૌથી વધુ ઉઠાવાયેલા મુદ્દાઓમાં એક ડુંગળી પણ હતી. આ ચૂંટણીમાં શીલા દીક્ષિતના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસે ભાજપને 53 બેઠકો સામે માત્ર 1 બેઠક પર લઇ આવી હતી. એમ કહી શકાય કે હવે દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી બે મહિનાની અંદર યોજાવાની સંભાવના છે ત્યાં ફરી એકવાર લોકો ડુંગળી માટે પરેશાન છે.
ડુંગળી પર રાજકારણ થઈ રહ્યું હોવાની આ પહેલી ઘટના નથી. 1980માં તેનું પ્રથમ રાજકારણ થયું હતું. આ પછી, 1998, 2010, 2013 અને 2015માં પણ ડુંગળી પર રાજકારણ હતું. પરંતુ, અહીં સૌથી મોટો સવાલ એ છે કે ડુંગળીના ભાવ શા માટે આકાશે પહોંચ્યાં છે. તેમ જ બજારમાં ડુંગળીની અછત પાછળનું કારણ શું છે તેનો જવાબ શોધવો જરૂરી છે. અમારી પાસે આ પ્રશ્નોના જવાબો છે.
સૌ પ્રથમ, ચાલો આપણે એવા રાજ્યો વિશે માહિતી આપીએ જે ડુંગળી ઉત્પાદક છે અને જેના પર ભારતીય રસોડાનો સ્વાદ આરામ કરી રહ્યો છે. તમને જણાવી દઈએ કે ભારત વિશ્વના ડુંગળી ઉત્પાદક દેશોમાં બીજા ક્રમે આવે છે, જ્યારે ચીન પ્રથમ નંબરે આવે છે. ભારતમાં સૌથી વધુ ડુંગળી મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે. મહારાષ્ટ્રમાં જ, એશિયાનું ડુંગળીનું સૌથી મોટું જથ્થાબંધ બજાર લાસલગાંવમાં સ્થિત છે. તેનો અર્થ એ છે કે મહારાષ્ટ્ર ભારતીય રસોડાના સ્વાદોનું વાસ્તવિક જીવન છે. આ વર્ષે ડુંગળીના બે પાક છે. આ સિવાય તે ઓડિશા, કર્ણાટક, ગુજરાત, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, પશ્ચિમ બંગાળ, મધ્યપ્રદેશમાં જુદા જુદા સમયે પાક લે છે. નોંધપાત્ર રીતે, વિશ્વમાં લગભગ 1789 હજાર હેક્ટર જમીન આશરે 25,387 હજાર મે. ટન ડુંગળીની ખેતી થાય છે. બીજી બાજુ, ભારતમાં, તે 287 હજાર હેક્ટર વિસ્તારમાં વાવેતર કરવામાં આવે છે, જે લગભગ અઢી હજાર ટન ડુંગળીનું ઉત્પાદન કરે છે.
ભારતમાં ડુંગળી પરનું લાગેલું ગ્રહણ હવામાનને કારણે છે. જૂન – જુલાઈ દરમિયાન મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને આંધ્રપ્રદેશમાં દુષ્કાળનો સમય હતો. અહીંના ડુંગળીના પાક માટે આ સમય ખૂબ જ ખાસ છે. દુષ્કાળને લીધે અહીં ડુંગળીનું વાવેતર થઈ શક્યું નથી અથવા પાણીના અભાવે તે બગડ્યું છે. તેથી, ડુંગળીને લગતું પ્રથમ સત્ર સંપૂર્ણ ખાલી રહ્યું, જેના કારણે દેશમાં ડુંગળીનો અભાવ રહ્યો. આ પછી, પરત આવતા ચોમાસાએ ડુંગળીની બીજી વાવણી દરમિયાન પાકનો નાશ કર્યો. મહારાષ્ટ્રમાં પરત ફરતાં ચોમાસા દરમિયાન જબરદસ્ત વરસાદ થયો હતો. આ તે સમય હતો જ્યારે ડુંગળીનો પાક ત્યાંના ખેતરોમાં ઊભો હતો. ભારે વરસાદથી આ પાકનો નાશ થયો. ચોમાસાની હિટ પહેલાં મહારાષ્ટ્રના ખેડૂત રડ્યાં અને પાછળથી ડુંગળીની અછતને કારણે તેના ગ્રાહકો રડ્યાં. હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર સપ્ટેમ્બરના અંતમાં થયેલા વરસાદને કારણે અરબી સમુદ્રમાં ચક્રવાતી તોફાન ‘હિકા’ સર્જાયું હતું. તેની અસર દેશના અન્ય રાજ્યોમાં પણ જોવા મળી હતી.
મહારાષ્ટ્રમાં ડુંગળીના પાકને નુકસાન થયા બાદ સપ્ટેમ્બરથી ડુંગળીના ભાવોમાં ભારે ઉછાળો જોવા મળી રહ્યો છે. જોકે હજી નવા ડુંગળીના પાકનો સમય આવી ગયો છે, પરંતુ આંધ્રપ્રદેશથી ડુંગળીના આગમનથી થોડી રાહતની આશા છે. આ સિવાય ભારત અન્ય દેશોમાંથી ડુંગળીની આયાત કરી રહ્યું છે. તે જ સમયે, સરકારે ડુંગળી બફર સ્ટોક પણ ખોલ્યો છે. ડુંગળીના ભાવ વધારવા માટે સરકાર બ્લેક માર્કેટિંગ ઉપર પણ કડકાઈ કરી રહી છે. બાંગ્લાદેશમાં ડુંગળીની નિકાસ પર ફેબ્રુઆરી સુધી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
