વર્ષ 1975. અમદાવાદથી એક યુવતી અચાનક લંડન જવાની ફ્લાઇટ પકડે છે. લંડન જવાનું છે, પણ ત્યાં જઇને શું કરવાનું છે એની એને કે એની સાથે મુસાફરી કરતી માતા અને ત્રણ ભાઇ-બહેનને ખબર નથી. ખબર એટલા માટે નથી કે, હજુ પાંચ દિવસ પહેલાં જ લંડન ગયેલા એના પિતાનું ત્યાં અચાનક મૃત્યુ થયું છે એટલે પહોંચીને પહેલું કામ એમના અંતિમ સંસ્કાર કરવાનું છે. બસ, પછી એ લોકો ક્યાં જશે, શું કરશે એની એ યુવતીને ખબર નથી. અત્યારે તો એની આંખોમાં બસ આંસુ છે એટલું જ.
વર્ષ 2025. બરાબર અરધી સદી પછી, આ જ યુવતી લંડનના હેરો પરગણાના 73મા મેયર તરીકે શપથ લેતી વખતે વયોવૃધ્ધ માતાના ચરણસ્પર્શ કરે છે ત્યારે પણ એની આંખોમાં આંસુ છે.
પણ આ બન્ને આંસુમાં ફરક છે. એક અણધાર્યા આવી પડેલા દુઃખના આંસુ હતા, એક હર્ષના આંસુ છે.
એમનું નામ અંજના પટેલ. બાળપણમાં પાંચેક વર્ષ સિવાય ગુજરાતમાં બહુ રહ્યા નથી છતાંય પ્રમાણમાં ઘણું સારું ગુજરાતી બોલી શકતા અંજનાબહેન કહે છે, ‘આજે પણ હું અમારા ગામ બોચાસણ નિયમિત આવું છું. અમારા પડોશી-સ્નેહી કનુભાઇ રબારીને ત્યાં જ અમારો ઉતારો હોય છે. નિયમિત આવું છું એટલે ગુજરાતી સારી રીતે સમજી-બોલી શકું છું.’
આમ તો ઇંગ્લેન્ડમાં વસીને ત્યાંના રાજકારણમાં મહત્વના પદે પહોંચવું એ હવે ગુજરાતીઓ-ભારતીયો માટે નવાઇની વાત નથી રહી. રિશી સુનકથી લઇને પ્રિતી પટેલ સુધી એ યાદી બની શકે છે એટલે અંજનાબહેનના મેયર બનવાથી હવે એ યાદીમાં એક નામ ઉમેરાયું છે એટલું જ, પણ જન્મથી જ બ્રિટીશ પાસપોર્ટ ધરાવતા હોવા છતાં વિકટ સંજોગોમાં આ અજાણી ભોમકા પર પગ મૂકનાર અંજનાબહેનની વાત થોડીક નિરાળી છે.
એ વાત કાંઇક આવી છે.
મૂળ બોચાસણના વતની મૂળજીભાઇ દેશાભાઇ પટેલ પત્નિ કમળાબહેન અને ચાર સંતાનો સાથે ઇસ્ટ આફ્રિકાના તાન્ઝાનિયાના દાર-એ-સલામમાં વસવાટ કરતા હતા. શિક્ષકની નોકરીમાંથી એ નિવૃત્ત થયા અને 60 ના દાયકામાં તાન્ઝાનિયા બ્રિટીશ શાસનથી સ્વતંત્ર થયું એટલે લગભગ 1970માં પરિવાર સાથે બોચાસણ પાછા ફર્યા. એમનો પાસપોર્ટ બ્રિટીશ હતો એટલે પાંચેક વર્ષ પછી આગળ કાંઇક કરવાના આશયથી સપ્ટેમ્બર, 1975માં લંડન ગયા. કમનસીબે લંડન પહોંચ્યાના પાંચ જ દિવસમાં એમનું અવસાન થયું અને આ સંજોગો અંજનાબહેનને 18 વર્ષની વયે માતા અને ભાઇ-બહેનો સાથે લંડન સુધી લઇ આવ્યા.
મજાની વાત જૂઓ. અંજનાબહેન પાસે જે દેશનો પાસપોર્ટ હતો એ દેશ જ એમના માટે નવો હતો! માણસો ય નવા. એ કહે છે, અમે ગયા ત્યારે શરૂઆતમાં પિતાજીના એક પરિચિતના ઘરે રહ્યા. એ પછી કોઇના ઘરમાં એક રૂમ ભાડે રાખીને રહ્યા. તાત્કાલિક તો વ્યવસ્થિત નોકરી મળવાની શક્યતા નહોતી એટલે દિવસે કામ કરવાનું અને રાત્રે ભણવાનું શરૂ કર્યું કેમ કે ગુજરાતમાં એ સમયે મારું કોમર્સ ગ્રેજ્યુએશન હજુ પત્યું નહોતું. હું બોરસદમાં કોમર્સનું ભણતી હતી ત્યારે જ અચાનક લંડન આવવાનું થયું….
સંઘર્ષના દિવસો હતા, પણ અંજનાબહેને હાર ન માની. લડતા રહ્યા સારી નોકરી અને સમ્માનભરી જિંદગી માટે. થોડાક સમય પછી બ્રિટીશ બેંકમાં નોકરી મળી એટલે આર્થિક સ્થિરતા આવી. સ્વતંત્ર કરિયર માટે વિચારવાની મોકળાશ ય મળી, પણ લગ્નજીવનમાં ડિવોર્સ પછી સિંગલ મધર તરીકે સંતાનોના ઉછેર અને ભણતરનો સંઘર્ષ ચાલુ જ હતો.
– તો એમાંથી વળી રાજકારણમાં આવવાનું કેમ થયું?
અંજનાબહેન કહે છે, ‘આ સંઘર્ષ કરતાં કરતાં જ હું જાહેરજીવનમાં ક્યારે આવી ગઇ એની ખબર ન પડી, પણ એકવાર આવ્યા પછી મને લાગે છે કે હું લોકો માટે કાંઇક કરી શકું છું તો મારે આ કામ કરવું જ જોઇએ.’
હકીકતમાં એમના રાજકીય જીવનમાં પ્રવેશ પાછળ બે ઘટના જવાબદાર છે. એમના દીકરાને સ્કૂલમાં એડમિશન લેવાનું હતું ત્યારે એમણે જોયું કે કમ્યુનિટીના બાળકોને પ્રવેશના કોઇ નિયમોને લઇને અન્યાય થઇ રહ્યો હતો. એમનાથી રહેવાયું નહીં અને કૂદી પડ્યા લડતમાં. એના કારણે જ એ પછીથી લંડનની સ્કૂલ-કોલેજમાં 16 વર્ષ સુધી વાલીઓના ગ્રુપનું પ્રતિનિધિત્વ કરીને ગવર્નર બની રહ્યા. બીજી એક ઘટનામાં એમણે લંડનના બ્રેન્ટમાં આવેલા એક મંદિરમાં પાર્કિંગના મુદ્દે આપેલી લડત પણ રાજકારણમાં પ્રવેશ માટે કારણભૂત બની.
આ બે ઘટનાએ એમને હેરો સહિત લંડનમાં જાણીતા તો બનાવ્યા જ, સાથે લોકોના પ્રશ્નો માટે લડવા માટે પ્રેર્યા. વર્ષ 2002માં પહેલીવાર પ્રશ્ચિમ હેરો વોર્ડમાંથી એ કન્ઝર્વેટીવ પાર્ટીની કાઉન્સેલર તરીકે ચૂંટાયા. 2010માં ચૂંટણી હાર્યા, પણ ત્યાંથી અટક્યા નહીં એટલે 2014, 2018 અને 2022માં ફરીથી જીત્યા. પર્યાવરણ અને કમ્યુનિટી સેફ્ટી માટે એ કાઉન્સિલની કેબિનેટમાં પણ રહી ચૂક્યા છે. કાઉન્સિલમાં કન્ઝર્વેટીવ ગ્રુપના ચીફ વ્હીપ બનનાર એ પ્રથમ એશિયન મહિલા છે.
એમ તો, 2019માં કન્ઝર્વેટીવ પાર્ટીએ એમને બ્રેન્ટ (નોર્થ) બેઠક પરથી પાર્લામેન્ટની ટીકીટ આપી, પણ લેબર પાર્ટીના બેરી ગાર્ડનર સામે થોડાક જ મતથી જીતતા જીતતા રહી ગયા.
બ્રિટનના ભૂતપૂર્વ પ્રધાનમંત્રી માર્ગારેટ થેચરથી અત્યંત પ્રભાવિત અંજનાબહેન શરૂઆતથી જ કન્ઝર્વેટીવ પાર્ટી સાથે વિચારધારાથી જોડાયેલા છે. માર્ગારેટ થેચરના કારણે જ એ માને છે કે, રાજકારણમાં મહિલાઓ ધારે તો બદલાવ લાવી શકે છે. વંશીય લઘુમતી અને ખાસ કરીને મહિલાઓ જાહેરજીવનમાં આવે એ માટે એ કાઉન્સિલના ઇક્વાલિટી અને ડાઇવર્સિટીના લિડ મેમ્બર તરીકે ‘બી અ કાઉન્સિલર’ ઝુંબેશ ચલાવીને વધારે જાણીતા બન્યા.
રાજકીય અને સામાજિક પ્રવૃત્તિઓમાં સતત કાર્યરત અંજનાબહેન લંડનની આર્ટ કાઉન્સિલ, નેશનલ કોંગ્રેસ ફોર ગુજરાતી કમ્યુનિટી, સરદાર પટેલ મેમોરિયલ સોસાયટી, એશિયા ફાઉન્ડેશન જેવી સંસ્થાઓ સાથે સંકળાયેલા રહે છે. આ બધાની વચ્ચે વતન બોચાસણમાં પણ શાળાના વિદ્યાર્થીઓ માટે મફત પાઠ્યપુસ્તકો અને યુનિફોર્મ ભેટ આપતા રહે છે. ત્રણ દાયકા સુધી બેંકમાં સર્વિસ કર્યા પછી હવે નિવૃત્ત થયા છે એટલે જાહેરજીવન માટે સમય પણ ફાળવી શકે છે.
એમ તો લંડનમાં સૌ પ્રથમ હિન્દુ શાળા બનાવવામાં પણ અંજનાબહેનનું મહત્વનું યોગદાન છે. વર્ષ 2006-07ની આસપાસ સ્થાનિક આઇ ફાઉન્ડેશનના લોકો અહીં હિન્દુ સ્કૂલ બનાવવા માગતા હતા, પણ કાઉન્સિલમાં સત્તારૂઢ લેબર પાર્ટી તરફથી બહુ દાદ મળતી નહોતી. વાત અંજનાબહેન સુધી પહોંચી. એમણે ખૂબ રસ લીધો અને ચૂંટણી પછી જેવી કન્ઝર્વેટીવ પાર્ટી સત્તામાં આવી એટલે તરત જ આ સ્કૂલ માટે જમીનની ફાળવણી અને જરૂરી મંજૂરીઓ અપાવી.
હેરો કાઉન્સિલ આમ તો નાનકડો વિસ્તાર છે, પરંતુ અહીંની 2.60 લાખની વસતિમાં જૂદી જૂદી 160 જેટલી ભાષાઓ બોલતાં લોકો રહે છે. વિચારો, આટલી વંશીય-ભાષાકીય વૈવિધ્યતા ધરાવતી કાઉન્સિલમાં મેયર તરીકે એક ગુજરાતી મહિલા હોય ત્યારે ગુજરાતી સંસ્કૃતિ અને ભાષાનાં માનપાન કેટલાં વધે?
હાલ તો મેયર તરીકે એમની પાસે હજુ એક વર્ષ છે. એ પછી શું?
અંજનાબહેન જવાબમાં કહે છે, ‘હાલ તો મારું લક્ષ્ય 2026ની ચૂંટણી છે, પણ મારી કરિયરનો સવાલ છે ત્યાં સુધી હવે લોકો માટે લડવું એ જ મારી કરિયર છે. અને, હું એમાં ક્યાંય અટકવાની નથી.’
બસ, અંજનાબહેનની આ ‘ન અટકવાની’ વાત જ દરેક મહિલા માટે પ્રેરણારૂપ છે.
(લેખક ચિત્રલેખા.કોમના એડિટર છે.)
