વિશ્વ મહાસાગર દિવસ (World Ocean Day) 8 જૂનના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં સમુદ્રના રક્ષણ માટે ઉજવવામાં આવે છે. આ મહાસાગર દિવસ દર વર્ષે એક અલગ થીમ સાથે ઉજવવામાં આવે છે, તેનું મુખ્ય કારણ વિશ્વભરના લોકોને માનવ જીવનમાં મહાસાગરોની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા અને તેની જાળવણી વિશે જાગૃત કરવાનું છે. મહાસાગર એ ખોરાક, દવાઓનો મુખ્ય સ્ત્રોત અને જીવમંડળનો મહત્વનો ભાગ છે. તેથી તેમનું જતન કરવું ખૂબ જ જરૂરી છે. મહાસાગર માત્ર પાણીનો સ્ત્રોત નથી પરંતુ તે વિશ્વના ઘણા જીવોને ખોરાક અને પોષણ બંને પ્રદાન કરે છે.
પૃથ્વીની સપાટી પર ગરમીના ચક્રનું સંતુલન જાળવવામાં મહાસાગરો મોટી ભૂમિકા ભજવે છે. સામાન્ય રીતે પૃથ્વી પરથી મનુષ્ય અને અન્ય વસ્તુઓ દ્વારા ઉત્સર્જિત ગરમી વાતાવરણમાં પહોંચે છે, જેના કારણે વાતાવરણ ગરમ થવા લાગે છે, પરંતુ ઘણી બધી ગરમી સમુદ્રમાં સમાઈ જાય છે. આ વાતાવરણ અને પૃથ્વી પર ગરમીનું દબાણ ઘટાડે છે. આ સાથે, પૃથ્વીના પર્યાવરણની ઘણી મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયાઓ અને ઇકોસિસ્ટમને સંતુલિત રાખવામાં મહાસાગરની મોટી ભૂમિકા છે.
તે ક્યારે શરૂ થયું તે જાણો
વિશ્વ મહાસાગર દિવસની કલ્પના મૂળરૂપે કેનેડાના ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફોર ઓશન ડેવલપમેન્ટ (ICOD) અને કેનેડાની મહાસાગર સંસ્થા (OIC) દ્વારા 8 જૂન, 1992ના રોજ રિયો ડી જાનેરોમાં ગ્લોબલ ફોરમમાં પ્રસ્તાવિત કરવામાં આવી હતી. પરંતુ વર્ષ 2008માં યુનાઈટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલીએ નિર્ણય કર્યો કે 8મી જૂનને યુનાઈટેડ નેશન્સ દ્વારા ‘વિશ્વ મહાસાગર દિવસ’ તરીકે ઉજવવામાં આવશે. આ પછી વર્ષ 2009માં પ્રથમ વખત વિશ્વ મહાસાગર દિવસની ઉજવણી ‘આપણા મહાસાગરો, આપણી જવાબદારી’ થીમ સાથે કરવામાં આવી હતી. ત્યારથી, ધ ઓશન પ્રોજેક્ટ અને વર્લ્ડ ઓશન નેટવર્કની મદદથીવિશ્વ મહાસાગર દિવસ દર વર્ષે 8 જૂને સમગ્ર વિશ્વમાં ઉજવવાનું શરૂ થયું.
વિશ્વ મહાસાગર દિવસનો હેતુ
દર વર્ષે આ દિવસની ઉજવણી કરવા પાછળનો હેતુ લોકોમાં સમુદ્ર વિશે જાગૃતિ ફેલાવવાનો છે અને આપણે જૈવવિવિધતા, ખાદ્ય સુરક્ષા, પર્યાવરણીય સંતુલન, આબોહવા પરિવર્તન, દરિયાઈ સંસાધનોનો આડેધડ ઉપયોગ વગેરે કેવી રીતે કરી શકીએ તે અંગે જાગૃતિ ફેલાવવાનો છે.અને આ દિવસની ઉજવણીનો મુખ્ય હેતુ મહાસાગરો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારો વિશે વિશ્વમાં જાગૃતિ લાવવાનો છે. વાસ્તવમાં, જેમ આપણા જીવનમાં પૃથ્વીનું મહત્ત્વનું સ્થાન છે, તેવી જ રીતે મહાસાગરનું પણ મહત્ત્વનું સ્થાન છે કારણ કે મહાસાગરને પૃથ્વીની હૃદય સિસ્ટમ માનવામાં આવે છે. પરંતુ હજુ પણ આપણે તેના રક્ષણ પર કોઈ ખાસ ધ્યાન આપતા નથી. તેને સાચવવાને બદલે આપણે તેને પ્રદૂષિત કરવામાં વ્યસ્ત છીએ. જેના કારણે માનવીય ગતિવિધિઓમાં વધારો થવાને કારણે વિશ્વભરના મહાસાગરો ખરાબ રીતે પ્રદૂષિત થઈ રહ્યા છે.
મહાસાગરનું નામ ભારત શા માટે રાખવામાં આવ્યું છે?
હિંદ મહાસાગર એકમાત્ર એવો મહાસાગર છે જેનું નામ ભારત (હિન્દુસ્તાન) પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. કારણ કે આ મહાસાગર ભારતીય ઉપખંડની આસપાસ ફેલાયેલો છે. તેથી આ મહાસાગરને હિંદ મહાસાગર નામ આપવામાં આવ્યું. વિશ્વમાં 5 મુખ્ય મહાસાગરો છે, જે પેસિફિક, એટલાન્ટિક, ભારતીય, દક્ષિણ અને આર્કટિક મહાસાગર છે.
મહાસાગર શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે?
- મહાસાગરો આપણા હવામાન અને આબોહવાને ચલાવે છે. સૂર્યની ટીપ્સમાંથી નીકળતી 98% જેટલી ગરમી સમુદ્ર દ્વારા શોષાય છે.
- જળ ચક્રમાં મહાસાગર મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યારે સૂર્ય ચમકે છે અને ગરમ પ્રવાહો સમુદ્રને ગરમ કરે છે, ત્યારે પાણીનું બાષ્પીભવન થાય છે. આ માત્ર વાદળો બનાવે છે પરંતુ હવાના તાપમાન અને ભેજમાં પણ વધારો કરે છે… હવામાન બનાવે છે.
- જીવનનો 50% ઓક્સિજન સમુદ્રમાંથી આવે છે. નાના પ્લાન્કટોન અને સમુદ્રી છોડ પ્રકાશ પરિવહનની પ્રક્રિયા દ્વારા CO2 ને શોષી લે છે અને O2 ને વાતાવરણમાં પાછું છોડે છે.
- જળ ચક્રમાં મહાસાગર મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યારે સૂર્ય ચમકે છે અને ગરમ પ્રવાહો સમુદ્રને ગરમ કરે છે, ત્યારે પાણીનું બાષ્પીભવન થાય છે. આ માત્ર વાદળો બનાવે છે પરંતુ હવાના તાપમાન અને ભેજમાં પણ વધારો કરે છે… હવામાન બનાવે છે.
- મહાસાગર અંદાજે 3 અબજ મનુષ્યોને પ્રોટીન પ્રદાન કરે છે અને દરેક વનસ્પતિ, વનસ્પતિ અને પ્રાણી સમુદ્ર દ્વારા ચાલતા જળ ચક્ર દ્વારા ઉત્પન્ન થતા પાણીને આભારી છે.
- ડુક્કર, માછલીઓ અને પક્ષીઓ જે આપણે ખાઈએ છીએ તેના પર આંકડા અલગ-અલગ છે, પરંતુ કેટલાક નિષ્ણાતો કહે છે કે સમુદ્રમાંથી લણવામાં આવતી તમામ માછલીઓમાંથી ત્રીજા ભાગની માછલીઓ ઉછેરવામાં આવતા પ્રાણીઓને ખવડાવવામાં જાય છે.
- તે આપણા જીવનની ગુણવત્તાને પણ અસર કરે છે. વિતરણ સૂચવે છે કે સમુદ્રમાં, તેની ઉપર, નજીક અથવા નીચે રહેવાથી આપણે જે કરીએ છીએ તેમાં વધુ સુખી, સ્વસ્થ, વધુ જોડાયેલા અને વધુ સારા બનાવી શકીએ છીએ.
