વિશ્વ પુસ્તક અને કોપીરાઈટ દિવસ (World Book And Copyright Day) એ વિશ્વ સાહિત્ય માટે એક પ્રતીકાત્મક દિવસ છે. 1995માં ફ્રાન્સમાં યોજાયેલી યુનેસ્કો પરિષદમાં 23 એપ્રિલને વિશ્વ પુસ્તકો અને કોપીરાઈટ દિવસ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યો. તેનું ધ્યેય લેખિત શબ્દને જીવંત અને સ્વસ્થ રાખવાનું અને કોપીરાઈટ દ્વારા વાંચન, પ્રકાશન અને બૌદ્ધિક સંપદાના રક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવાનું છે. આ દિવસ સાહિત્ય પ્રત્યેના પ્રેમને પ્રોત્સાહન આપે છે અને લોકોને દરરોજ વાંચનની ટેવ વિકસાવવા પ્રોત્સાહિત કરે છે. જ્યારે આપણે પુસ્તકો વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે પુસ્તકાલયોનો પણ ઉલ્લેખ કરવો મહત્વપૂર્ણ છે. જાહેર પુસ્તકાલય એટલે એક એવું સ્થળ જે દરેક માટે હોય.
સૌથી મોટી લાઇબ્રેરી વોશિંગ્ટન ડીસીમાં છે
સદીઓથી પુસ્તકાલયોને જ્ઞાન અને સંસ્કૃતિના ભંડાર તરીકે જોવામાં આવે છે, જે સંશોધન અને શિક્ષણ માટે આવશ્યક સંસ્થાઓ તરીકે સેવા આપે છે. વિશ્વની સૌથી મોટી લાઇબ્રેરીનું બિરુદ સામાન્ય રીતે અમેરિકાના વોશિંગ્ટન ડીસીમાં સ્થિત લાઇબ્રેરી ઓફ કોંગ્રેસ (LCC) ને આપવામાં આવે છે. તેની સ્થાપના 24 એપ્રિલ, 1800 ના રોજ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના બીજા રાષ્ટ્રપતિ જોન એડમ્સના કાર્યકાળ દરમિયાન કરવામાં આવી હતી, જ્યારે યુએસ રાજધાની ફિલાડેલ્ફિયા, પેન્સિલવેનિયાથી વોશિંગ્ટન, ડીસી ખસેડવામાં આવી હતી.
સૌથી જૂની લાઇબ્રેરી મોરોક્કોમાં છે
મોરોક્કોમાં નવમી સદીની લાઇબ્રેરી, અલ-કારાવીયન, વિશ્વની સૌથી જૂની લાઇબ્રેરી માનવામાં આવે છે. આ પુસ્તકાલયને પુનર્જીવિત કરવામાં આવી રહ્યું છે જેથી તેને ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે સાચવી શકાય. મોરોક્કોની ભૂતપૂર્વ રાજધાની ફેસમાં એક મહિલા દ્વારા સ્થાપિત અલ-કારાવીયન લાઇબ્રેરી, વિશ્વની કેટલીક દુર્લભ અને અનોખી હસ્તપ્રતોનું ઘર છે.
ભારતના સૌથી પ્રખ્યાત પુસ્તકાલયો
તમિલનાડુના તંજાવુરમાં સ્થિત સરસ્વતી મહેલ પુસ્તકાલય ભારતનું સૌથી જૂનું જાણીતું પુસ્તકાલય છે અને એશિયાના સૌથી જૂના પુસ્તકાલયોમાંનું એક છે. આ પુસ્તકાલય તેના તાડપત્ર હસ્તપ્રતો, સંસ્કૃત અને તમિલ હસ્તપ્રતો અને સ્થાનિક ભાષાના પુસ્તકોના સંગ્રહ માટે વ્યાપકપણે જાણીતું છે. આ પુસ્તકાલયમાં 49,000 થી વધુ ગ્રંથો ઉપલબ્ધ છે અને તેને ભારતનું સૌથી નોંધપાત્ર પુસ્તકાલય કહેવામાં આવે છે.
શું તમે પટનામાં આ પુસ્તકાલય જોયું છે?
ખુદા બખ્શ ઓરિએન્ટલ લાઇબ્રેરી, એશિયાની સૌથી જૂની લાઇબ્રેરીઓમાંની એક, પટનામાં સ્થિત છે, જે ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિથી સમૃદ્ધ શહેર છે. 1891માં ખાન બહાદુર ખુદા બખ્શ દ્વારા સ્થાપિત આ પુસ્તકાલયમાં 21,000 થી વધુ દુર્લભ હસ્તપ્રતો અને 2, 50,000 મુદ્રિત પુસ્તકોનો ઉત્તમ સંગ્રહ છે.
પુસ્તકાલયો ચાલીને લોકો સુધી પહોંચ્યા
પુસ્તકો દરેકને ઉપલબ્ધ થાય તે હેતુથી વિશ્વભરમાં પુસ્તકાલયો બનાવવામાં આવ્યા હતા. પાછળથી, દૂરના વિસ્તારોના લોકો સુધી પુસ્તકો સુલભ બનાવવા માટે મોબાઇલ લાઇબ્રેરીઓ પણ બનાવવામાં આવી. આવી જ એક ટ્રાવેલિંગ લાઇબ્રેરી 1956માં ઝારખંડના દુમકાના સંથાલ પરગણામાં સ્થાપિત થઈ હતી. કુલ 76000 કિલોમીટરનું અંતર કાપ્યા બાદ, તેને 2022માં વારસાનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો.
કોલકાતામાં હુગલી નદી પર ભારતની પ્રથમ બોટ લાઇબ્રેરી આવેલી છે. પશ્ચિમ બંગાળ ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશન હેરિટેજ બુક સ્ટોરના સહયોગથી યંગ રીડર્સ બોટ લાઇબ્રેરીનું સંચાલન કરે છે. તેમાં હિન્દી, અંગ્રેજી અને બંગાળી ભાષામાં વિવિધ શૈલીઓને આવરી લેતા 500થી વધુ પુસ્તકો છે. બાંગ્લાદેશમાં મેનહટન અને ગુમાની નદીમાં પણ આવી તરતી લાઇબ્રેરીઓ અસ્તિત્વમાં છે.
