ભારતે ઈકોફ્રેન્ડલી ટ્રાવેલની દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભર્યું છે, કારણ કે દેશની પ્રથમ હાઈડ્રોજન ટ્રેનની ટ્રાયલ આજે, 31 માર્ચથી હરિયાણાના જીંદ-સોનીપત રૂટ પર શરૂ થઈ રહી છે. આ 89 કિલોમીટરના રૂટ પર ચાલનારી આ ટ્રેનનું નિર્માણ ચેન્નાઈની ઇન્ટિગ્રલ કોચ ફેક્ટરી (ICF) દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. ટ્રાયલ દરમિયાન ટ્રેનની ટેકનિકલ ક્ષમતા, સલામતીના ધોરણો અને ઓપરેશનલ કાર્યક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવશે. સફળ ટ્રાયલ બાદ આ ટ્રેનને સૌપ્રથમ જીંદ-સોનીપત રૂટ પર નિયમિત રીતે ચલાવવામાં આવશે, અને ત્યારબાદ દેશના અન્ય નાના રૂટ્સ પર તેનો વિસ્તાર કરવાની યોજના છે. આ પહેલ ભારતીય રેલવેના ‘નેટ ઝીરો’ કાર્બન ઉત્સર્જનના લક્ષ્યને હાંસલ કરવામાં મદદરૂપ થશે.
હાઈડ્રોજન ટ્રેન હાઈડ્રોજન ફ્યુઅલ સેલ ટેક્નોલોજી પર આધારિત છે, જે હાઈડ્રોજન ગેસ અને ઓક્સિજનની રાસાયણિક પ્રક્રિયા દ્વારા વીજળી ઉત્પન્ન કરે છે, અને તેનું એકમાત્ર બાય-પ્રોડક્ટ પાણીની વરાળ છે. આ ટ્રેન પરંપરાગત ડીઝલ અથવા ઈલેક્ટ્રિક ટ્રેનોથી અલગ છે, કારણ કે તે કાર્બન ડાયોક્સાઈડ, નાઈટ્રોજન ઓક્સાઈડ જેવા હાનિકારક વાયુઓનું ઉત્સર્જન કરતી નથી, જેનાથી પ્રદૂષણ અને ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થશે. આ ટ્રેનની મહત્તમ સ્પીડ 110 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક હશે, જે સામાન્ય પેસેન્જર ટ્રેનો કરતાં વધુ છે, પરંતુ રાજધાની, વંદે ભારત કે શતાબ્દી જેવી ઝડપી ટ્રેનો કરતાં ઓછી છે. આ ટ્રેન 2,638 મુસાફરોને લઈ જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે અને તેનું એન્જિન 1,200 હોર્સપાવરનું છે, જે તેને વિશ્વની સૌથી શક્તિશાળી હાઈડ્રોજન ટ્રેનોમાંની એક બનાવે છે. ભારતને આ ટ્રેનથી ઘણા ફાયદા થશે, જેમ કે ઓછો મેઈન્ટેનન્સ ખર્ચ, નવીનીકરણીય ઉર્જા સ્ત્રોતો દ્વારા હાઈડ્રોજન ઉત્પાદન, રોજગાર સર્જન, અને રેલવે નેટવર્કનું આધુનિકીકરણ, ખાસ કરીને એવા વિસ્તારોમાં જ્યાં વિદ્યુતીકરણ શક્ય નથી.
ભારતીય રેલવે ‘હાઈડ્રોજન ફોર હેરિટેજ’ પ્રોજેક્ટ હેઠળ 35 હાઈડ્રોજન ટ્રેનો ચલાવવાની યોજના ધરાવે છે, જેના માટે 2023-24ના નાણાકીય વર્ષમાં 2,800 કરોડ રૂપિયાનું બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું છે. આ ઉપરાંત, હાઈડ્રોજન સંબંધિત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ માટે 600 કરોડ રૂપિયા ફાળવાયા છે. આ પ્રોજેક્ટનો ઉદ્દેશ હેરિટેજ અને ડુંગરાળ માર્ગો જેવા કે દાર્જિલિંગ હિમાલયન રેલવે, નીલગિરિ માઉન્ટેન રેલવે અને કાલકા-શિમલા રેલવે પર સ્વચ્છ પરિવહનને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. જીંદમાં 1 મેગાવોટનું પોલિમર ઈલેક્ટ્રોલાઈટ મેમ્બ્રેન (PEM) ઈલેક્ટ્રોલાઈઝર સ્થાપવામાં આવ્યું છે, જે દરરોજ 430 કિલો હાઈડ્રોજન ઉત્પન્ન કરશે, અને 3,000 કિલો હાઈડ્રોજન સ્ટોરેજ સુવિધા પણ ઉભી કરવામાં આવી છે. આ પહેલ ભારતને જર્મની, ફ્રાન્સ, ચીન જેવા દેશોની શ્રેણીમાં લઈ જશે, જેમણે હાઈડ્રોજન ટેક્નોલોજીને અપનાવી છે, અને દેશના ટકાઉ પરિવહનના ભવિષ્યને મજબૂત બનાવશે.
