પાડોશી દેશ પાકિસ્તાનમાં લોટના સંકટ વચ્ચે ભારતમાં પણ તેની કિંમત આસમાનને આંબી જવા લાગી છે. જાન્યુઆરી મહિનામાં લોટના ભાવમાં બે વખત વધારો થયો છે.સરકારી આંકડા અનુસાર, લોટ ખુલ્લામાં 38 રૂપિયા પ્રતિ કિલોના ભાવે વેચાઈ રહ્યો છે, જ્યારે પેકમાં તેની કિંમત 45-55 રૂપિયા પ્રતિ કિલો છે.
રિપોર્ટ અનુસાર ગયા વર્ષની સરખામણીમાં લોટના ભાવમાં 40% સુધીનો વધારો થયો છે. જાન્યુઆરી 2022 માં, છૂટક લોટની કિંમત 25-27 રૂપિયા પ્રતિ કિલો હતી, જ્યારે પેકમાં બ્રાન્ડેડ લોટ 35 રૂપિયા પ્રતિ કિલો વેચાઈ રહ્યો હતો. નિકાસ પર પ્રતિબંધ હોવા છતાં ઘઉં અને લોટના વધતા ભાવે તણાવમાં વધારો કર્યો છે. વિશ્વમાં ઘઉંનો બીજો સૌથી મોટો ઉત્પાદક દેશ હોવા છતાં ભારતમાં લોટના ભાવ કેમ વધી રહ્યા છે? ચાલો વિગતે જાણીએ.
ઘઉંના ભાવ વધારાની શું અસર થશે?
- મેડા અને સોજીના ભાવ પણ ઝડપથી વધી રહ્યા છે, એટલે કે મોંઘવારી પણ વધી રહી છે, જેના કારણે સામાન્ય લોકોનું રસોડાનું બજેટ ખોરવાઈ શકે છે.
- પ્રધાનમંત્રી કલ્યાણ યોજના હેઠળ આપવામાં આવતા મફત રાશનમાં પહેલા ઘઉં અને ચોખા સમાન માત્રામાં આપવામાં આવતા હતા, પરંતુ ઘઉંના ભાવમાં વધારો થયા બાદ ઘણા રાજ્યોમાં ઘઉં આપવામાં આવતા નથી અથવા ઓછા આપવામાં આવી રહ્યા છે.
ઘઉં કે લોટના ભાવ કેમ વધી રહ્યા છે, 3 કારણો…
- આબોહવા પરિવર્તનને કારણે ઉત્પાદનમાં ઘટાડો
ઘઉંના ઉત્પાદનમાં ભારત વિશ્વનો બીજો દેશ છે. ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, ગુજરાત અને બિહાર ઘઉંના મુખ્ય ઉત્પાદક રાજ્યો છે, પરંતુ હવામાન પરિવર્તનને કારણે 2021-22માં ઘઉંનું ઉત્પાદન ઘટ્યું છે. માર્ચ 2022નો મહિનો છેલ્લા 122 વર્ષમાં સૌથી ગરમ હતો. હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, માર્ચ 2022માં દેશનું સરેરાશ મહત્તમ તાપમાન 33.10 ડિગ્રી સેલ્સિયસ હતું, જ્યારે સરેરાશ લઘુત્તમ તાપમાન 20.24 ડિગ્રી હતું. તેના કારણે ઘઉંનું ઉત્પાદન 129 મિલિયન ટનને બદલે ઘટીને 106 મિલિયન ટન થયું છે.
ન્યૂઝ એજન્સી સાથે વાત કરતા કૃષિ નિષ્ણાત દેવેન્દ્ર શર્મા કહે છે – ગરમીના કારણે માત્ર રવિ પાકને જ નુકસાન થયું નથી, આ કારણે શાકભાજીને પણ નુકસાન થયું છે. પંજાબ અને હરિયાણા જેવા રાજ્યોમાં ઘઉંના પાકમાં પણ વામનવાદ જોવા મળ્યો હતો, જે આબોહવા પરિવર્તનનું પરિણામ હોઈ શકે છે.
- ઘઉંની સરકારી ખરીદીમાં ઘટાડો
લોટના ભાવ વધવા પાછળનું બીજું કારણ ઘઉંની સરકારી ખરીદીમાં ઘટાડો છે. 2020-21માં, ભારતીય સરકારી એજન્સીઓએ 43.3 મિલિયન ટન ઘઉંની ખરીદી કરી હતી. આ આંકડો 2021-22માં 18 મિલિયન ટનની નજીક પહોંચ્યો હતો એટલે કે અડધાથી પણ ઓછો.
કૃષિ બાબતોના નિષ્ણાત પરમજીત સિંહ તેની પાછળના બે કારણો જણાવે છે. 1. ટેકાના ભાવમાં ઘટાડો 2. પ્રાપ્તિમાં સરકારી એજન્સીના નિયમો અને નિયમો. પરમજીત સિંહ કહે છે- ભારત સરકારે ઘઉંના ટેકાના ભાવ રૂ. 23 રાખ્યા હતા, પરંતુ વેપારીઓએ રૂ. 25-26 આપીને લોકો પાસેથી ઘઉં ખરીદ્યા હતા.
વેપારી ખેડૂતના ઘરે ખરીદી અને વજન કરવાની પ્રક્રિયા કરે છે, જ્યારે સરકારી એજન્સીઓના નિયમો અને કાયદાઓ ખૂબ જ જટિલ છે. આ કારણે પણ ખેડૂતો સરકારી એજન્સીઓને ઘઉં આપવા માંગતા નથી.
તે આગળ કહે છે- નેપાળના વેપારીઓ ઘઉં ખરીદે છે અને તેને બિહાર અને યુપી જેવા રાજ્યોના સરહદી વિસ્તારોમાં લઈ જાય છે. તમે મંડીની હાજરી માટે બિહારને એક મોટા કારણ તરીકે સ્વીકારી શકો છો.
- રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ પછી સરકારની નીતિ
ફેબ્રુઆરી 2022 માં, રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે યુદ્ધ શરૂ થયું. આ પછી સમગ્ર વિશ્વમાં ઘઉંની નિકાસ બંધ થઈ ગઈ. આ હોવા છતાં, ભારતે વિશ્વના અન્ય દેશોને ઘઉં વેચવાનું ચાલુ રાખ્યું. સરકારે ઘઉંની નિકાસ માટે 7 પ્રતિનિધિઓનું એક જૂથ પણ બનાવ્યું હતું, જેઓ દેશો સાથે ઘઉંની નિકાસ માટે વાટાઘાટો કરી શકે. ભારતે 2021-2022માં 7.3 મિલિયન ટન ઘઉંની નિકાસ કરી હતી, જે 2020-21માં 2.2 મિલિયન ટન હતી. પરમજીત સિંહનું કહેવું છે કે, ‘આ સરકારની દૂરંદેશી નીતિનું પરિણામ છે. ઉત્પાદનમાં 2.2 ટકાનો ઘટાડો થયો હતો, તેમ છતાં સરકારે નિકાસમાં વધારો કર્યો હતો. જો કે, ઘઉંના સ્ટોકને જોતા, સરકારે પાછળથી ઉતાવળમાં નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો, જે અત્યાર સુધી ચાલુ છે.
ભાવ ઘટાડવામાં વ્યસ્ત સરકાર, ખુલ્લા બજારમાં ઘઉં વેચશે
લોટના ભાવમાં સતત વધારા બાદ કેન્દ્ર સરકાર એક્શનમાં આવી ગઈ છે. કેન્દ્ર સરકારના એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે તમામ સ્તરે કિંમતો ઘટાડવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે. સમાચાર એજન્સીના જણાવ્યા અનુસાર કેન્દ્ર સરકાર 1 ફેબ્રુઆરીથી 3 કરોડ ટન ઘઉં ખુલ્લા બજારમાં વેચશે. આ માટે ઇ-ટેન્ડરિંગ પણ મંગાવવામાં આવ્યું છે. સરકારના આ નિર્ણય બાદ ખુલ્લામાં મળતા લોટના ભાવમાં પ્રતિ કિલો 10 રૂપિયાનો ઘટાડો થઈ શકે છે. સરકાર લોટની કિંમત 30 રૂપિયા પ્રતિ કિલોથી નીચે લાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. તેનું મુખ્ય કારણ 2023માં 9 રાજ્યોમાં યોજાનારી વિધાનસભા ચૂંટણી પણ છે. ઉત્તર-પૂર્વના ત્રણ રાજ્યો ત્રિપુરા, નાગાલેન્ડ અને મેઘાલયમાં ચૂંટણીની જાહેરાત થઈ ચૂકી છે.
