‘બજેટઃ વર્ચ્યુઅલ ગેઈમમાં વેરી ગુડ પણ રીયલ ચેઈન્જનું શું?’
મોદી સરકારના આઠમા અને નિર્મલાતાઈના ત્રીજા બજેટને શેરબજારે તો જોરદાર સલામી આપી છે. સેન્સેક્સ 5 ટકાથી નિફ્ટી પોણા પાંચ ટકા વધીને બંધ રહ્યા છે. બેંક નિફ્ટી સવા આઠ ટકાની તેજી સાથે નવા શિખરે પહોંચ્યો છે. શેરબજારને અર્થતંત્રની પારાશીશી કે માપદંડ ગણીએ તો બજેટ બેશક બહેતરીન કહી શકાય. આટલો સારો પ્રતિભાવ બજેટને ઘણા વર્ષ બાદ મળ્યો છે. પરંતુ સવાલ છેઃ બજેટ ખરેખર બહેતરીન છે ખરું?
અર્થતંત્રની હાલત ઘણી નાજુક છે. આર્થિક વિકાસ દર સતત ગગડ્યો છે. કોરોનાની મહામારી તેમાં ઉમેરો બની છે. આવી અસાધારણ રીતે ખરાબ પરિસ્થિતિમાં પણ શેરબજાર 50 હજારની પાર થઈ ચુક્યું છે. માર્કેટ ખરેખર અર્થતંત્રનું બેરોમિટર હોત તો સેન્સેક્સ પણ ડાઉન થવો જોઈતો હતો. બજારે રીયલ વર્લ્ડ સાથે કયારનાય છૂટાછેડા લઈ લીધા છે, તે પોતાની આગવી વર્ચ્યુઅલ દુનિયામાં મસ્તી મારી રહ્યું છે. આથી શેરબજારે બજેટને આપેલા વધામણા ઉપર બહુ ઓવારી જવા જેવું નથી.
બાય ધ વે, આ બજેટ ગેઈમ ચેન્જર હશે. છેલ્લા 100 વર્ષમાં ન જોયું હોય એવું અદભુત બજેટ હશે એવું નિર્મલાતાઈ બજેટ પૂર્વે કહેતાં હતા. પણ અમને તેમના બજેટ કરતાં બજેટ પ્રવચન વધુ સારું લાગ્યું છે. અફલાતૂન બજેટની વાતો મંડાઈ રહી હતી ત્યારે અમારી નજર નિર્મલાતાઈની સાડી ઉપર હતી. સાડીનો લાલ રંગ ઘણો સૂચક છે. બજેટ સ્પીચ અને એડવર્ટાઈઝીંગ વચ્ચે કોઈ ફરક રહ્યો નથી, રીયલ બજેટ તો ફાઈન પ્રિન્ટમાં હોય છે. ફાઈનાન્સ મિનિસ્ટર વિવિધ ક્ષેત્રો માટેની ફાળવણીમાં વધારાની વાતો મોટે ઉપાડે કરી પણ ડિફેન્સ બજેટ અંગે એક શબ્દ ન બોલ્યા. સરહદે ભયંકર તણાવ છે ત્યારે ડિફેન્સ બજેટ 4.71 લાખ કરોડથી વધારીને 4.78 લાખ કરોડ રૂપિયા કરાયું છે. લગભગ રૂ.6800 કરોડના આ વધારાને ફુગાવા સામે એડજેસ્ટ કરીએ તો રીયલ વધારો માઈનસ ઝોનમાં આવશે. એ જ પ્રમાણે સરકારે તેનું ઓફ્ફ-બેલેન્સશીટ બોરોઈંગ કેટલું છે તે જાહેર કરવાનું ટાળ્યું છે. વર્ષ 2021-22માં જીડીપીનો નોમિનલ ગ્રોથ 13.8 ટકા અંદાજાયો છે સામે ટેક્સ રેવન્યુનો ગ્રોથ 19 ટકા મૂકાયો છે મતલબ કે વ્યાપક મંદી, બેરોજગારી અને મહામારીનો માર વેઠનારી જનતા ઉપર એક યા બીજી રીતે વેરાનો બોજ વધવાનો છે. ડ્યૂટીમાં રાહત કે ઘટાડો એગ્રી સેસ કે કૃષિ-ઉપકરના કારણે કેવળ દેખાડો બને છે. જેમ કે સોના-ચાંદી ઉપરની ડ્યૂટી સાડા બાર ટકાથી ઘટાડીને દસ ટકા કરાઈ છે. પરંતુ એગ્રી સેસ અઢી ટકા લેવાશે. આલ્કોહોલિક બિવરેજીસ મતલબ કે શરાબ ઉપર 100 ટકા, ક્રૂડ પામઓઈલ ઉપર 17.5 ટકા, ક્રૂડ સોયા-સનફ્લાવર ઓઈલ ઉપર 20 ટકા, એપલ ઉપર 35 ટકા, કોલસો અને લિગ્નાઈટ ઉપર દોઢ ટકો, યુરિયા સહિતના અમુક ખાતર ઉપર પાંચ ટકા તથા ચણા-વટાણા-મસૂર-કાબુલી ચણા ઉપર 20થી 50 ટકાના દરે કૃષિ સેસ લાગશે. રૂ કે કોટન ઉપર પાંચ ટકાનો દર નક્કી થયો છે. પેટ્રોલ ઉપર લીટરે અઢી રૂપિયા અને ડીઝલ ઉપર લીટરે ચાર રૂપિયાનો સેસ લેવાશે. સેસની આ રમત દેશના ફેડરલીઝમ માટે જોખમી છે કેમ કે સેસની આવક સંપૂર્ણપણે કેન્દ્ર સરકારની તિજોરીમાં જાય છે. સામે પક્ષે એકસાઈઝ-કસ્ટમ્સ સહિતના રાબેતા મુજબના વેરાના દર ઘટતાં રાજ્યોને થતી ફાળવણી ઘટે છે. આવું ચાલશે તો રાજ્યો સંપૂર્ણ પણે કેન્દ્રના ઓશિયાળા બની જશે.
75 વર્ષથી વધુના વયના વરિષ્ઠ નાગરિકોને આવકવેરાનું રીટર્ન ભરવામાંથી અપાયેલી મુક્તિ સાવ ભ્રામક છે. જીએસટીને લગતા કેટલાક સુધારાથી નિકાસકારોને મળતા રીફન્ડ પર કાપ મૂકાય એવી દહેશત છે. કેપિટલ ગેઈન, ડીવીડન્ડ ઈન્ક, પોસ્ટલ અને બેંક ડીપોઝીટ્સ પરનું વ્યાજ ઈત્યાદી વિગત હવેથી આવક વેરાના હેતુસર પ્રિ-ફિલ્ડ રીટર્ન સ્વરૂપે લાવવાની જાહેરાત ઘણી રસપ્રદ છે. લોકોના નાણા આના લીધે સરકાર ધારે તે રીતે પોતાની મુનસફી પ્રમાણે હાથ વગા કરી શકશે.
ચાલુ નાણાકીય વર્ષની ફિસ્કલ ડેફિસિટ સાડા નવ ટકા અંદાજાઈ છે અને વર્ષ 2021/22 માટે તે 6.5 ટકા રહેવાનું અનુમાન છે. આ ખાદ્ય ઘટતી રહીને 2026 સુધીમાં સાડા ચાર ટકાએ લઈ જવાની ખાતરી અપાઈ છે. મતલબ કે ત્રણ ટકાની ફિસ્કલ ડેફિસીટનો લક્ષાંક હવે ભૂલી જવાનો. સરકારે બજેટમાં જાહેર કરેલી સંખ્યાબંધ નવી યોજના સામે એક જ વાત કહેવી છેઃ 2015ના બજેટમાં 100 સ્માર્ટ સીટી ઉભા કરવાનું વચન અપાયું હતું તે ક્યાં છે?
સરકાર ડીસઈન્વેસ્ટમેન્ટ મારફતે પોણા બે લાખ કરોડ ઉભા કરવા ધારે છે. વીમા સંગે વિદેશી રોકાણની લીમીટ વધારીને 75 ટકા કરાઈ છે. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર માટે ભંડોળ મેળવવા ઝીરો કૂપન બોન્ડની વાત છે.
નેપ્થા ઉપરની ડ્યૂટીમાં કરાયેલા ઘટાડાથી હાલમાં પેટ્રોલના ઊંચા ભાવ જોતા તેની ભેળસેળ કરનારાને જલસા થવાનો ડર છે. બેન્કોની સ્ટ્રેસ્ડ એસેટ્સ સાદી ભાષામાં કહીએ તો ડૂબેલા ધિરાણ માટે એસેટ્સ મેનેજમેન્ટ કંપની ઊભી કરવાની યોજના છે. આ કંપનમાં બહુમતી હોસ્ડિંગ સરકારનું રહે તો બેડ બેન્કની સ્થાપના તરીકે તેને ગણવી.
ઈન શોર્ટ, બજેટ બદતર નથી એ જ એને બહેતર બનાવે છે. હાલના અસાધારણ સંજોગોમાં બોલ્ડ કે આઉટ ઓફ બોક્સ થીન્કીંગ જેવું આ બજેટમાં કશું નથી. વર્ચ્યુઅલ રીતે સારું પણ રિયાલીટીમાં કાંઈ નહીં….
