એવું કહેવાય છે કે ભારતમાં નેતાઓ અને રાજકીય પક્ષો હંમેશા ચૂંટણીના મોડમાં હોય છે, તેનું એક કારણ છે. ક્યારેક લોકસભાની ચૂંટણી, ક્યારેક રાજ્યની વિધાનસભાની ચૂંટણી તો ક્યારેક સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ અહીં યોજાય છે, પરંતુ આજ પછી આમાં ફેરફાર થવા જઈ રહ્યો છે.
હવે દેશમાં કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોની ચૂંટણી એક સાથે થશે. મતલબ કે ચૂંટણીના સમાચારોની એક નિશ્ચિત મોસમ હશે. કેન્દ્રીય કેબિનેટે ગયા ગુરુવારે એક દેશ, એક ચૂંટણી સંબંધિત બિલોને મંજૂરી આપી દીધી છે. કેન્દ્રીય કાયદા પ્રધાન અર્જુન રામ મેઘવાલે આજે લોકસભામાં એક દેશ એક ચૂંટણી સંશોધન બિલ રજૂ કર્યું હતું.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી તેમના પ્રથમ કાર્યકાળથી જ એક દેશ, એક ચૂંટણીની પ્રણાલી અપનાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર આપી રહ્યા છે. તેમની વિચારસરણી એ છે કે નેતાઓએ ચાર વર્ષ માટે શાસન અને નીતિઓ લાગુ કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ અને એક વર્ષ માટે રાજકારણ કરવું જોઈએ. આનાથી માત્ર સરકારી નીતિઓને ઝડપથી અને અસરકારક રીતે અમલમાં મુકવામાં મદદ મળશે નહીં, પરંતુ સિસ્ટમ સંબંધિત સુધારાઓને આગળ વધારવામાં પણ સરળતા રહેશે. આજનો મુદ્દો એ તપાસ કરવાનો છે કે વન નેશન, વન ઇલેક્શન વર્તમાન રાજકારણ અને દેશ પર કેવી અસર કરશે…
એક દેશ, એક ચૂંટણી શું છે?
ભારતમાં, એક દેશ-એક ચૂંટણીનો અર્થ એ છે કે સંસદના નીચલા ગૃહ એટલે કે લોકસભાની ચૂંટણીની સાથે તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પણ યોજવી જોઈએ. આ સાથે, સ્થાનિક સંસ્થાઓ એટલે કે મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન, નગરપાલિકા, નગર પંચાયત અને ગ્રામ પંચાયતોની ચૂંટણીઓ પણ યોજવી જોઈએ. આની પાછળનો વિચાર એ છે કે આ ચૂંટણીઓ એક જ દિવસે અથવા નિશ્ચિત સમયમર્યાદામાં થઈ શકે છે.
આઝાદી પછી દેશમાં ચૂંટણી કેવી રીતે થઈ?
આઝાદી પછી, દેશ વર્ષ 1950 માં પ્રજાસત્તાક બન્યો. 1951-52 અને 1967 ની વચ્ચે, દર પાંચ વર્ષે લોકસભા તેમજ રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાતી હતી. આ ચૂંટણીઓ વર્ષ 1952, 1957, 1962 અને 1967માં યોજાઈ હતી.
આ પછી, કેટલાક રાજ્યોનું પુનર્ગઠન કરવામાં આવ્યું અને કેટલાક નવા રાજ્યો બનાવવામાં આવ્યા. આ ઉપરાંત લોકસભા પણ સમય પહેલા ભંગ કરી દેવામાં આવી હતી. તેના કારણે એક સાથે ચૂંટણીનું ચક્ર તૂટી ગયું અને ત્યારથી અલગ-અલગ ચૂંટણીઓ યોજાવા લાગી.
GDP પર એક દેશ-એક ચૂંટણીની શું અસર થશે?
કોવિંદ કમિટીના અહેવાલમાં સૂચવવામાં આવ્યું છે કે જો તમામ ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવામાં આવે તો ભારતનો રાષ્ટ્રીય વાસ્તવિક જીડીપી વૃદ્ધિ આવતા વર્ષે 1.5 ટકા વધશે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં જીડીપીના 1.5 ટકા રૂપિયા 4.5 લાખ કરોડની સમકક્ષ હતી. આ રકમ સ્વાસ્થ્ય પરના ભારતના કુલ જાહેર ખર્ચનો અડધો ભાગ અને શિક્ષણ પરના તેના એક તૃતીયાંશ ખર્ચ છે.
વન નેશન વન ઇલેક્શનની રોકાણ પર શું અસર થશે?
દેશમાં સતત ચૂંટણી ચક્ર રોકાણને લઈને અનિશ્ચિતતાનું વાતાવરણ બનાવે છે. તમામ ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાવાથી, રાષ્ટ્રીય કુલ નિશ્ચિત મૂડી નિર્માણ (રોકાણ) અને જીડીપીનો ગુણોત્તર લગભગ 0.5 ટકા વધશે.
શું જાહેર ખર્ચ વધશે?
જો કેન્દ્ર અને રાજ્યની ચૂંટણી એકસાથે યોજાય તો જાહેર ખર્ચમાં 17.67 ટકાનો વધારો થશે. મહત્વની વાત એ છે કે જાહેર ખર્ચમાં મૂડી ખર્ચ આવક કરતાં વધુ હશે. સામાન્ય રીતે, મૂડી ખર્ચમાં વધારો જીડીપી વૃદ્ધિને મજબૂત બનાવે છે.
શું એક દેશ, એક ચૂંટણીને કારણે મોંઘવારી ઘટશે?
એકસાથે ચૂંટણી અને અલગ-અલગ ચૂંટણી બંને સંજોગોમાં ફુગાવો ઓછો છે. પરંતુ એક સાથે ચૂંટણીના માહોલમાં મોંઘવારી વધુ ઘટે છે. આ તફાવત લગભગ 1.1 ટકા હોઈ શકે છે.
રાજકોષીય ખાધ વધશે
ચૂંટણી પછી જાહેર ખર્ચમાં વધારાનો અર્થ એ છે કે અલગ-અલગ ચૂંટણીઓની સરખામણીમાં એકસાથે ચૂંટણી પછી વિકાસ દર વધશે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ચૂંટણીના બે વર્ષ પહેલા અને બે વર્ષ પછી રાજકોષીય ખાધ 1.28 ટકા વધી શકે છે.
અમેરિકામાં એક સાથે ચૂંટણીઓ યોજાય છે
જ્યાં સુધી એક દેશની સિસ્ટમ, એક ચૂંટણી અન્ય દેશોમાં સંબંધિત છે, આ યાદીમાં અમેરિકા, ફ્રાન્સ, સ્વીડન, કેનેડા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. અમેરિકામાં પ્રમુખ, કોંગ્રેસ અને સેનેટ માટેની ચૂંટણી દર ચાર વર્ષે એક નિશ્ચિત તારીખે યોજાય છે. આ માટે, સંઘીય કાયદાનો આશરો લેવામાં આવે છે.
